Czy dziewicze poczęcie czyniło z Jezusa pół-boga?

Czy dziewicze poczęcie sprawiło, że Jezus nie był w pełni człowiekiem? Jak widzieli tę sprawę starożytni?

Dziewicze poczęcie Jezusa oczami starożytnych

Pierwsi odbiorcy Dobrej Nowiny, słyszący historię o poczęciu Jezusa z Ducha Świętego, opisaną w Ewangelii Mateusza i Łukasza, prawdopodobnie widzieli go wciąż jako człowieka. Andrew Lincoln (University w Gloucestershire) uważa, że zgodnie z ówczesnymi poglądami, to matka dostarczała nowonarodzonemu ciało. „Z punktu widzenia starożytnej biologii, nawet bez ludzkiego ojca, Jezus byłby postrzegany jako w pełni człowiek” – pisał w „Biblical Archeology Review”. Bóg z kolei, za pośrednictwem Ducha Świętego, dostarczył czynnik ożywiający – zamiast ludzkiego ojca.

Lincoln pisze, że w świecie grecko-rzymskim popularny był pogląd, kształtowany pod wpływem teorii Arystotelesa, zgodnie z którym substancję cielesną dostarcza człowiekowi właśnie matka. Męskie nasienie było nośnikiem logosu (racjonalnej przyczyny) i pneumy (ożywiającego ducha), dlatego posiadanie ojca-człowieka nie wpływało na rozumienie Jezusa jako w pełni człowieka. O ile obecne widzenie procesów zachodzących podczas poczęcia i kształtowania płodu jest zupełnie inne, pierwsi odbiorcy Ewangelii nie widzieli Jezusa jako pół-boga, szybko dając odpór tendencjom gnostyckim w łonie pierwszego chrześcijaństwa. Również kościelne dogmaty akcentowały człowieczeństwo Chrystusa, źródeł jego bóstwa upatrując gdzie indziej.

Zobacz także: Protoewangelia. Pokolenie niewiasty vs pokolenie węża (Rodzaju 3:14-15)

Dziewicze poczęcie Jezusa w Biblii

W Nowym Testamencie mamy co najmniej pięć wersetów, które wskazują na narodzenie Jezusa z dziewicy, zarówno w Ew. Mateusza, jak i Łukasza:

Mateusza 1:18: A z narodzeniem Jezusa Chrystusa było tak: Gdy Maria, jego matka, została zaślubiona Józefowi, zanim się zeszli, okazało się, że jest brzemienna z Ducha Świętego.
Mateusza 1:19: Ale Józef, jej mąż, będąc sprawiedliwym i nie chcąc jej zniesławić, chciał ją potajemnie oddalić.
Mateusza 1:25: Ale nie obcował z nią, dopóki nie urodziła swego pierworodnego syna, któremu nadał imię Jezus.

Łukasza 1:34: Wtedy Maria powiedziała do anioła: Jak to się stanie, skoro nie obcowałam z mężczyzną?
Łukasza 1:35: A anioł jej odpowiedział: Duch Święty zstąpi na ciebie i moc Najwyższego zacieni cię. Dlatego też to święte, co się z ciebie narodzi, będzie nazwane Synem Bożym.

Dodatkowo w Ewangelii Łukasza, dodana jest informacja przy Józefie:

A Jezus miał około trzydziestu lat. Był, jak sądzono, synem Józefa, syna Helego (Łukasza 3:23)

co wyjaśnia takie wzmianki jak ta z Ew. Jana 1:45 (Spotkaliśmy Tego, o którym pisał w Prawie Mojżesz i Prorocy, Jezusa, syna Józefa, z Nazaretu) – Filip po prostu przytacza obiegową opinię.

Paweł odnotowuje:

Lecz gdy nadeszła pełnia czasu, Bóg posłał swego Syna, zrodzonego z kobiety, zrodzonego pod prawem (Galacjan 4:4)

Tradycja rabiniczna preferująca matrylinearność (wywodzenie pochodzenia od matki) co prawda może mieć swoje początki w I w. n.e., to jednak Nowy Testament w dwóch genealogiach przedstawia kolejnych potomków Jezusa jako mężczyzn (a nie kobiety), robiąc wyjątek dla Marii. Podobnie np. Jan jest przedstawiany jako syn Zachariasza (Łukasza 3:2), a Jakub i Jan jako synowie Zebedeusza (Mateusza 4:21). Tak więc Paweł, gdyby wierzył w ojcostwo Józefa, powinien to zrobić.

Tymczasem Józef nigdy nie jest przedstawiany jako prawdziwy ojciec Jezusa, poza obserwacjami osób trzecich (jak cytowana powyżej Ew. Jana) oraz wypowiedziami przeciwników (Jana 6:42: Czyż to nie jest Jezus, syn Józefa? Znamy Jego ojca i matkę). Nigdy Józef nie jest przedstawiony jako ojciec w wypowiedziach samego Jezusa czy w listach apostolskich, mimo że historie patriarchów opierały się na schemacie: Abraham miał syna Izaaka, Izaak Jakuba, a Jakub Józefa. Nowy Testament wyłamuje się z tej tendencji, nie czyniąc z Józefa doniosłym kontynuatorem chlubnych tradycji. Poza jednym rozdziałem Ewangelii Mateusza znika praktycznie z kart NT.

Inne brzmienie Mateusza 1:16?

Wariant Mateusza 1:16 bywa przedstawiany jako dowód na ojcostwo Józefa. Ale posiada go jedynie manuskrypt synajski („Józef, z którym była zaręczona Maria, dziewica, spłodził Józefa, zwanego Chrystusem”). Wśród greckich manuskryptów brak dowodów na takie odczytanie tego fragmentu. Bruce Metzger sugerował, że błąd w jedynym manuskrypcie został popełniony przez skrybę, który odtworzył formułę z poprzednich wierszy genealogii. Przeważająca większość manuskryptów przemawia za brzmieniem wersetu, który jest obecnie we współczesnych Bibliach ¹.

Zobacz także: Alma czy betula. Czy Ewangelista, pisząc o „dziewicy, która pocznie syna”, nie znał hebrajskiego?

Źródła

* artykuł „How Babies Were Made in Jesus’ Time”; Andrew Lincoln; Biblical Archaeology Review 40:6; listopad/grudzień 2014 r.