Jak Bóg zatwardził serce faraona

Analizując narrację biblijną, która opowiada historię wyprowadzenia Izraelitów z Egiptu, czytamy, że Bóg zatwardził serce faraona. Ale obraz jest dużo bardziej złożony. To bądź podobne wyrażenie pada łącznie 10 razy – i aż siedmiokrotnie to sam faraon zatwardza swe serce.

Podział na wersety wygląda następująco”

Komentatorzy, próbując dać jednoznaczną odpowiedź, ratowali się takim „salomonowym rozwiązaniem, jak na przykład Duane A. Garrett, ¹ który zauważył:

Interpretując zatwardziałość serca faraona, nie powinniśmy zaprzeczać Bożej mocy do kształtowania i poruszania ludzkiego serca, ale też nie powinniśmy sugerować, że faraon został zmuszony do zrobienia czegoś, czego tak naprawdę nie chciał zrobić. Bóg utwardził postanowienie faraona, ale wola, aby uciskać Izraela i przeciwstawienia się Bogu była jego własna.

²

Jak widzimy powyżej, faktem jest, że to najpierw Bóg zapowiada, że „zatwardzi” serce faraona, jednak później siedem razy to faraon sam jest nieprzejednany i sam zatwardza swe serce. Dopiero po szóstej pladze to „PAN zatwardził serce faraona” (Wyjścia 9:12).

Wydaje się więc, że Bóg pozwolił faraonowi okazać swoją prawdziwą twarz. Władca Egiptu pozostaje głuchy na głosy autorytetów na swoim dworze, czyli magów, którzy już w trzeciej pladze rozpoznali „palec Boży” (Wyjścia 8:19). Mimo to trwa w swoim nieprzejednanym stanowisku, co potwierdza Bóg (Wyjścia 9:12).

Bóg zatwardził serce faraona: odpowiedź w języku hebrajskim?

Jak zauważył Umberto Cassuto, swoją rolę odgrywa również język hebrajski, gdzie wiele naturalnych zjawisk przypisuje się działaniu Boga. To w końcu PAN zamyka łono (1 Samuela 1:5), a nieumyślna śmierć jednej osoby z ręki drugiej nazywana jest następująco: „Bóg w odpowiednim czasie włożył to w jego rękę” (Wyjścia 21:13). Dla starożytnego Hebrajczyka, nieświadomego wielu naturalnych przyczyn, za wszystkim stał Bóg. Stwierdzenie, że Bóg zatwardza serce faraona mogło znaczyć tyle samo, co zamknięcie łona przez Boga. Czyli…

W tej drugiej sytuacji za niepłodność odpowiadały inne czynniki, podobnie jak bezpośrednią przyczyną uporu faraona był tak naprawdę jego upór. Gdybyśmy nałożyli na obie sytuacje myślenie człowieka XXI wieku, moglibyśmy założyć, że Bóg po prostu dopuścił obie sytuacje: w obu przypadkach nie sprawił, że kobieta nagle stała się płodna, a faraon nie zmienił swojego złego postępowania – przy użyciu ponadnaturalnych sposobów.

Bóg zatwardził serce faraona: w jaki sposób pisali biblijni autorzy?

Podobny język znajdujemy w Nowym Testamencie. W Liście do Rzymian 1:26 czytamy:

Dlatego wydał ich Bóg haniebnym namiętnościom, gdyż nawet ich kobiety zamieniły naturalne współżycie na przeciwne naturze

Czy naprawdę rozumiemy, że to Bóg nakazuje pewnym ludziom pewne postępowanie, czy raczej odczytujemy te słowa, biorąc poprawkę na poetykę języka bądź też hebrajskiego myślenia: to Bóg dozwala, że pewni ludzie wykonują swoją wolę, mimo że ich decyzje nie są zgodne z Bożym zamierzeniem czy też Bożym systemem wartości?

Zwróćmy uwagę na opis innej sytuacji. Dzieje Apostolskie 5 to opis tragicznego zdarzenia z udziałem Ananiasza i jego żony.

(3) Wówczas Piotr powiedział: Ananiaszu, dlaczego szatan napełnił twoje serce, [tak] że okłamałeś Ducha Świętego i zachowałeś sobie [część] z zapłaty za rolę?
(4) Czyż gdy należała do ciebie, nie była twoją, a po sprzedaniu, czy [należność] nie pozostawała w twojej mocy? Co spowodowało, że dopuściłeś w sercu do tego czynu (Jakże mogłeś dopuścić myśl)? Nie skłamałeś ludziom, lecz Bogu. (Dzieje 5:3-4)

Kto zatem odpowiada za powstanie myśli w sercu Ananiasza: czy ponadnaturalny szatan, czy może sam Ananiasz? Narrator wyraźnie wskazuje, że to Ananiasz miał swój udział i nie jest tylko biernym narzędziem w ręku „szatana” (inny temat to, na ile wyrażenie „szatan napełnił twoje serce” było pewnym idiomem na opisanie ulegnięcie złym pokusom?).

W końcu George M. Lamsa, doskonały znawca kultury i języka aramejskiego, pisał ³ o innym wyrażeniu z szatanem w roli głównej – Rzymian 16:20 („Bóg zaś pokoju zetrze wkrótce szatana pod waszymi stopami. Łaska Pana naszego Jezusa Chrystusa niech będzie z wami”) w następujący sposób:

„skruszy zło i błąd”.

Mimo że dla czytelnika przekonanego o realności szatana, napełnienie serca złem przez niego może wydawać się całkiem prawdopodobne, to już starcie go pod stopami może być traktowane tylko przenośnie. A jeśli pójdziemy krok dalej i odczytamy również pierwszy przypadek, jak Lamsa, czyli Ananiasz uległ złej pokusie? Czy w tych duchu nie należy również czytać bardzo dosłownego i plastycznego języka Starego Testamentu? Czy nie wymagamy zbyt dużo, żądając reporterskiej dokładności od kwiecistej mowy ludzi oddalonych od nas o milenia i myślących w innych kategoriach?

Bóg zatwardził serce faraona: droga nieprawości, z której nie ma odwrotu

Kończąc, krótka dygresja w postaci cytatu z Jurija Bezmienowa, który najpierw służył w KGB, a później już po ucieczce z ZSRS, ujawniał kulisy manipulacji:

Ekspozycja na prawdziwe informacje nie ma już znaczenia, osoba zdemoralizowana nie jest w stanie ocenić prawdziwych informacji, fakty nic jej nie mówią (…) nawet jeśli zasypię ją informacjami z autentycznymi dowodami, dokumentami, zdjęciami (…) nie będzie chciała w to uwierzyć (…) to jest tragizm sytuacji wynikający z demoralizacji.

Czy właśnie takie zatwardzenie serca, czyli znieczulenia na fakty za sprawą posuniętej zbyt daleko demoralizacji nie było udziałem faraona, ale również innych tyranów na przestrzeni wieków? Ile razy zastanawiamy się, dlaczego Hitler zdecydował się na atak na Sowiecką Rosję, mimo że niemieccy dowódcy wojskowi mówili coś zupełnie odwrotnego? Czy podobny bilet na podróż w jedną stronę – drogę nieprawości, z której nie ma już odwrotu, nie wybrało wielu innych oprawców? Drogi, z której nie ma już odwrotu… Gdyby to hebrajscy autorzy pisali historię II wojny światowej, moglibyśmy zapewne przeczytać, że to Bóg zatwardził serce Hitlera…