Ofiara Jezusa – znaczenie w kontekście ofiar świątynnych

streszczenie artykułu Jamesa D.G. Dunna „Paul’s Understanding of the Death of Jesus” – część: Jesus’s Death as a Sacrifice

Ofiara Jezusa: najczęstsze wersety

Rzymian 3:25

Jego to Bóg ustanowił narzędziem przebłagania przez wiarę, dzięki Jego krwi, żeby okazać swoją sprawiedliwość przez odpuszczenie grzechów, które zaistniały wcześniej (P. Ekumeniczny)

„Przebłaganie” – tak oddawane jest greckie słowo „ἱλαστήριον” (hilasterion). W Starym Testamencie (LXX) używane do pokrywy arki, bądź „miejsca miłosierdzia (łaski)”. W kręgach biblistów debata toczy się, czy chodzi o miejsce czy też środek zadośćuczynienia/przebłagania (J. Dunn wskazuje na tę drugą opcję jako znacznie bardziej możliwą).

Rzymian 8:3

W Liście do Rzymian 8:3 większość tłumaczeń oddaje w następujący sposób:

„Bóg posłał swojego Syna w postaci grzesznego ciała i z powodu grzechu (περὶ ἁμαρτίας / peri hamartias) potępił grzech w ciele” (P. Ekumeniczny)

Dunn wyjaśnia, że tłumaczenie „na ofiarę za grzech” jest poprawna. W taki sposób (περὶ ἁμαρτίας / peri hamartias) jest oddawane hebrajskie „חַטָּאָת” (hattat) w LXX, np. w Księdze Kapłańskiej 5:6, Liczb 6:16, Liczb 7:16; 2 Kronik 29:23 itd.

Tak brzmi tłumaczenie B. Ewangelicznej P. Dosłowny:

Bóg przez zesłanie swego Syna w postaci grzesznego ciała oraz [na ofiarę] za grzech, potępił grzech w ciele

Takie same greckie słowa (περὶ ἁμαρτίας/peri hamartias) znajdujemy w Izajasza 53:10, gdzie czytamy:

Jeśli odda swe życie na ofiarę zadośćuczynienia (hebr. אָשָׁם / aszam; inne przekłady również: ofiara za grzech, ofiara za winę, ofiara wynagradzająca itd.), to ujrzy potomstwo, wydłuży swoje dni i przez niego spełni się wola PANA. (P. Ekumeniczny)

1 Koryntian 5:7

Inne nawiązanie do hebrajskiego systemu ofiarniczego znajdujemy w 1 Koryntian 5:7:

 Chrystus – nasza Pascha – został złożony w ofierze. (B. Ewang. Dos.)

Wiemy, że zgodnie z Prawem ofiara paschalna nie była składana za grzechy (by je usunąć lub zmazać). Jednak taki związek dostrzegamy w obrządku opisanym w prorockiej Ks. Ezechiela 45:18-22:

(18) Tak mówi Pan BÓG: Pierwszego dnia pierwszego miesiąca weźmiesz młodego cielca bez skazy i oczyścisz świątynię.
(19) Kapłan weźmie nieco krwi z ofiary za grzech i pomaże odrzwia domu, cztery narożniki podstawy tego ołtarza i odrzwia bramy dziedzińca wewnętrznego.
(20) Tak samo uczynisz siódmego dnia tego miesiąca za każdego, który zgrzeszył nieświadomie, i za prostego.
Tak oczyścicie dom.
(21) W pierwszym miesiącu, czternastego dnia tego miesiąca, będziecie mieli święto Paschy, święto siedmiu dni, w których będą spożywane chleby przaśne.
(22) I w tym dniu książę złoży cielca na ofiarę za grzech za siebie i za cały lud tej ziemi.

W podobnym tonie brzmi wypowiedź Chrystusa, który podczas Ostatniej Wieczerzy (Pascha) wypowiada następujące słowa:

To jest bowiem moja krew Przymierza, która będzie wylana za wielu na odpuszczenie grzechów. (Mateusza 26:28)

por. 1 Piotra 1:18 i Jana 1:29

2 Koryntian 5:21

On Tego, który nie znał grzechu, za nas uczynił grzechem, abyśmy stali się w Nim sprawiedliwością Bożą. (B. Paulistów)

Słownictwo użyte przez Pawła ponownie wskazuje na kontekst składania ofiar, które miały być odpowiednie (niewykluczone, że Paweł czyni aluzję do Dnia Przebłagania (Pojednania), gdzie zwierzęta bez skazy były ofiarowane za grzech; kozioł „niósł na sobie” grzechy Izraelitów; możliwe, że autor ma w pamięci również ofiarę cierpiącego Sługi w Izajasza 53).

„w jego krwi” / „przez jego krew” / „za grzechy” / „za nas”

Liczne wersety w listach Pawła zawierają wyrażenie „w” lub „przez jego krew” – Rzymian 3:25; Rzymian 5:9; Efezjan 1:7; Efezjan 2:13; Kolosan 1:20. Ponownie, należy szukać aluzji do krwawych ofiar składanych w jerozolimskiej świątyni, co wiąże się z kolejnym motywem w listach Pawła – śmierć Chrystusa jest „za grzechy” (Rzymian 4:25, Rzymian 8:3, 1 Koryntian 15:3; Galacjan 1:4) lub „za nas” (Rzymian 5:6-8; Rzymian 8:32; 2 Koryntian 5:14 (i dalej), 2 Koryntian 5:21; Galacjan 2:20; Galacjan 3:13; Efezjan 5:2, Efezjan 5:25; 1 Tesaloniczan 5:9 (i dalej).

Skąd ofiary

Tak powszechne zastosowanie motywu ofiary zmusza nas do spojrzenia do Starego Testamentu i zastanowienia się nad rolą ofiary – dlaczego w ogóle je składano? W judaizmie brak takiego czytelnego uzasadnienia.

„Wydaje się, że trzeba przyznać, że nie wiemy lub nie rozumiemy, w co Stary Testament i judaizm wierzył i czego nauczał o tajemnicy ofiary zadośćuczynienia” (Markus Barth).

Tymczasem Paweł zdaje się rozumieć znaczenie ofiary doskonale (Rzymian 3:25; Rzymian 8:3; 2 Koryntian 5:21). Z drugiej strony przedstawia również Jezusa jako reprezentanta ludzkości (o tym w innym artykule), skąd więc tak mocne akcentowanie ofiary?

Rola ofiar a ofiara Jezusa

Ofiara Jezusa – znaczenie w kontekście ofiar świątynnych

Kilka uwag wstępnych:
1) W Rzymian 8:3 („Bóg, przez posłanie swego Syna w postaci grzesznego ciała — jako ofiarę za grzech – potępił grzech w ciele”) mamy do czynienia z ofiarą za grzech. Jej rolą było oczyszczenie (nieumyślnego) grzesznika z grzechu (brak ofiary za grzechy umyślne w systemie świątynnym).

2) Jezus w swojej śmierci reprezentował człowieka w jego upadku (o tym w drugim artykule), tak też być może Paweł widział ofiarę za grzech – jako reprezentującą grzesznika w jego grzechu. Kiedy ofiarujący zwierzę kładł ręce na jego głowie, grzesznik w ten sposób utożsamiał się (bądź wskazywał), że to zwierzę go w pewnym sensie reprezentowało, podobnie jego grzech stawał się grzechem zwierzęcia; w ten sam sposób Chrystus utożsamiał się z ludźmi w ich upadku (Rzymian 8:3) (i to, w przeciwieństwie do zwierzęcia, on wykazał inicjatywę do utożsamienia się z grzechami) i stał się grzechem (2 Koryntian 5:21).

W ofiarach w systemie świątynnym nie chodziło więc jedynie o przekazanie własności w zamian za grzech, ale identyfikację składającego z ofiarą. Warto jednak podkreślać, że rytuał kładzenia rąk (sugerujący utożsamienie się) jest związany tylko z ofiarami krwi. Samo włożenie rąk (jako przekazanie władzy) występuje poza kontekstem ofiar świątynnych:

• Mojżesz kładzie ręce na Jozuego (Liczb 27:18, Liczb 27:23; Powtórzonego Prawa 34:9); w ten sposób Jozue staje się „drugim Mojżeszem”
• Liczb 8:10: Izraelici kładą ręce na Lewitów, by ci reprezentowali ich przed JHWH
• Kapłańska 24:14: sytuacja ma miejsce przed ukamienowaniem. Tylko „ci, którzy słyszeli jego bluźnierstwo, położą ręce na jego głowie”. Są oni związani z kamienowanym bluźniercą w ten sposób, że słysząc bluźnierstwo, są poniekąd uwikłani w ten grzech

Jedyne miejsce, gdzie wprost wyrażona jest intencja położenia rąk, znajduje się przy opisie rytuału z Dnia Pojednania:

I Aaron położy obie ręce na głowie żywego kozła, wyznawać będzie nad nim wszystkie nieprawości synów Izraela i wszystkie ich przestępstwa ze wszystkimi ich grzechami i złoży je na głowę tego kozła, i wypuści go przez wyznaczonego człowieka na pustynię (Kapłańska 16:21).

W czasie święta tylko jedno zwierzę było zabijane – aby ukazać w obrazowy sposób powagę grzechu; drugie w widoczny sposób wskazywało ludziom usunięcie grzechu. Podobnie Chrystus – jego śmierć miała podwójną rolę (Rzymian 8:3, 2 Koryntian 5:21).

Należy zwrócić uwagę, że zwierzę musiało być rytualnie czyste – tylko takie mogło reprezentować grzesznego człowieka.

Takiej interpretacji nie unieważnia fakt, że część zwierzęcia była później zjadana (a więc była to część „zanieczyszczona” grzechem). Jednak sednem systemu ofiarniczego była fakt, że życie zwierzęcia było w jego krwi (Kapłańska 17:10-12; Powtórzonego Prawa 12:23), część z krwią nie była zjadana. Sama krew była kluczowa w ofierze za grzech – to kropienie nie było istotną częścią rytuału. Cała krew (która w opisie rytuałów równa się życie) była używana na potrzeby rytuału, reszta zwierzęcia nie miała znaczenia.

Idąc dalej tym tokiem rozumowania, Paweł widział śmierć ofiarowanego zwierzęcia jako metodę zniszczenia grzechu. Grzesznik składający ofiarę, w pełni identyfikujący się ze zwierzęciem, przenosił również grzech na nie, a ten zostawał unicestwiony (np. kropienie krwią ofiary pokazywało, że życie (=krew) zostawało całkowicie unicestwione.

Chiazm zaproponowany przez J. Dunna, który obrazuje sytuację:

a)  Poprzez ofiarę grzesznik zostawał oczyszczony  b) i żył wolny od grzechu  c)  Poprzez ofiarę czyste (uczynione w ten sposób nieczystym) zwierzę umierało .

Śmierć w ten sposób usuwała grzech.

Porównajmy to z myślą Pawła w 2 Koryntian 5:21

 On bowiem tego, który nie znał grzechu, za nas grzechem uczynił ., abyśmy w nim  stali się sprawiedliwością Bożą. 

Por. Rzymian 8:3, gdzie „Bóg potępił grzech w ciele (Jezusa)”.

Galacjan 3:13:

 Chrystus uwolnił nas od przekleństwa Prawa ,  stając się ze względu na nas przekleństwem 

J. Dunn podsumowuje:

powiedzenie, że Jezus umarł jako przedstawiciel upadłego człowieka i powiedzenie, że Jezus umarł jako ofiara za grzechy ludzi, jest dla Pawła powiedzeniem tego samego. Jego śmierć była końcem upadłego człowieka, zniszczeniem człowieka jako grzesznika. Ale tylko ci, którzy podobnie jak kiedyś składający ofiarę, utożsamiają się z ofiarą, mogą poznać drugą połowę chiazmu – życie Chrystusa po śmierci, sprawiedliwość Boga w Chrystusie.

Innymi słowy, „śmierć ludzi (za grzech) staje się śmiercią Chrystusa, a jego śmierć ich śmiercią (jako starego (grzesznego) człowieka)”.

Anulowanie grzechu zostaje dokonane przez jego zniszczenie – w tym przypadku śmierć ofiary, która ten grzech reprezentuje.

Rzymian 3:25 i słowo „ἱλαστήριον” (hilasterion) w „uczynił Bóg przez wiarę narzędziem przebłagania w krwi Jego”, można oddać również jako „odkupienie”. Bo to Bóg jest stroną, która podejmuje inicjatywę. To on powoduje, że Jezus jest „ἱλαστήριον” (hilasterion), za sprawą którego ludzkość zostaje uwolniona od grzechu. Hebrajski odpowiednik greckiego słowa oznacza usunięcie grzechów – albo poprzez oczyszczenie przedmiotu bądź osoby czy też wymazanie grzechu. To nie Bóg jest stroną, którą spotyka „ἱλαστήριον” (hilasterion).

W 2 Królewskiej 5:18 (LXX) Naaman modli się, aby Jahwe wybaczył (ἱλάσεται/hilestai – czasownik od omawianego słowa) swojemu słudze.

Psalm 25:11 (LXX): Przez wzgląd na swoje imię, Panie, przebacz (ἱλάσῃ/hilase – forma tego samego czasownika) mi grzechy moje, bo jest ich wiele

Ofiara Jezusa: Gniew Boży

List do Rzymian 1:18-32 opisuje gniew Boży („Gniew Boży bowiem objawia się z nieba przeciwko wszelkiej bezbożności i niesprawiedliwości ludzi…” itd.). Dunn wyjaśnia:

Gniew Boży oznacza proces zamierzony przez Boga – działanie destrukcyjnych konsekwencji grzechu, destrukcyjny dla człowieka jako całości we wszystkich łączących go związkach

W tym sensie na krzyżu, kiedy Chrystus umierał jako przedstawiciel grzesznego rodzaju ludzkiego, skupiły się na nim konsekwencje grzechu. Znów Dunn:

Ten proces destrukcji zostaje przyspieszony w przypadku Jezusa, przedstawiciela rodzaju ludzkiego, „hilasterion” i niszczy go. Gniew Boży niszczy grzech, pozwalając, aby całkowicie niszczycielskie konsekwencje grzechu zadziałały i jednocześnie wyczerpały się w przypadku Jezusa.

Kluczem do zrozumienia jest, że nie chodziło o zniszczenie samego Chrystusa, ale samego grzechu z jego zjadliwością i złośliwością. Analogią może być szczepionka, kiedy zarazki zostają wprowadzone do zdrowego organizmu, a organizm, niszcząc zarazki buduje swoją siłę. Taki zarazek grzech zostaje wprowadzony do Jezusa, który jako na tyle zdrowy (bezgrzeszny) mógł poradzić sobie z chorobą grzechu i można było pozwolić, żeby szczepionka wykazała całą moc złośliwego wirusa. Na pozór szczepienie zakończyło się niepowodzeniem, bo Chrystus zmarł. Ale jego zmartwychwstanie to triumf nad chorobą (grzechem), a nowy człowiek jest „odporny na zarazki” (grzech) – nowy człowiek żyje w mocy Ducha Świętego, co Paweł wielokrotnie podkreśla.

Ofiara Jezusa: Chrystus umarł za nas?

Liczne wersety, w tym Rzymian 3:24 („A zostają usprawiedliwieni darmo, z jego łaski, przez odkupienie, które jest w Jezusie Chrystusie”) są rozumiane jako „zastępcza” ofiara Chrystusa (podobnie 2 Koryntian 5:14; 2 Koryntian 5:21). Jednak taka interpretacja jest zbyt jednostronna (zgodnie z nią „Jezus zastępuje człowieka w obliczu gniewu Boga”).

Ale jak wyjaśniliśmy powyżej, Jezus reprezentował również Boga w obliczu zmagania człowieka z grzechem (2 Koryntian 5:19: ” Bóg w Chrystusie świat z sobą pojednuje”).

Dunn pisze:

„ofiara zastępcza” ma takie same wady jak przebłaganie (Rzymian 3:25 – red.) jako opis śmierci Jezusa. Wciąż wywołuje to skojarzenia z pogańskimi wyobrażeniami, że to Jezus zajmuje miejsce człowieka i błaga rozgniewanego Boga (i należy powiedzieć, że zwykłe przykłady popularnej ewangelizacji tylko potwierdzają ten obraz).

Tymczasem w obrazie biblijnym to Bóg jest w centrum działania:

* Bóg daje swojego Syna jako „hilasterion”
* Bóg posyła swojego Syna jako ofiarę za grzech
* Bóg wydaje wyrok na grzech w ciele
* Bóg był w Chrystusie, kiedy pojednał świat ze sobą.

W tym obrazie Jezus występuje jako Człowiek (o tym w drugim artykule) – a więc ideą nie jest zastępstwo, ale reprezentacja. Jezus reprezentuje tutaj nie tylko człowieka przed Bogiem, ale też Boga do człowieka. Rozumiejąc właściwie rolę ofiary w systemie świątynnym, dostrzegamy pełniejszy obraz prawdziwej roli Chrystusa.

Jezus umiera nie zamiast człowieka, ale jako człowiek:

jeden umarł za wszystkich, to wszyscy umarli (2 Koryntian 5:14).

Ci, którzy identyfikują się z Chrystusem, umierają jego śmiercią, by żyć jego nowym życiem (Rzymian 7:24-25, Rzymian 8:10-13; Rzymian 8:17; 2 Koryntian 4:10-12, Filipian 3:10 i dalej, Kolosan 1:24).

Śmierć Jezusa była śmiercią starej ludzkości, jego zmartwychwstanie początkiem nowej, już dłużej nie splamionej grzechem – a w konsekwencji nie podlegającej grzechowi.