„Złota Legenda” – to jej słowo „legenda” zawdzięcza negatywny wydźwięk

Złota Legenda (łac. Legenda aurea) – dzieło napisane po łacinie między 1250 a 1266 r. (kolejne historie dodawano przez kolejne wieki) przez dominikańskiego mnicha, a zarazem arcybiskupa Genui, Jakuba de Voragine. W stylu charakterystycznym dla epoki opowiada życie około 150 świętych i męczenników w kolejności wyznaczonej przez kalendarz liturgiczny. Nawiązuje też m.in. do życia Chrystusa i Maryi.

Henry Ansgar Kelly zauważa, że „miarą popularności Złotej Legendy jest to, że więcej jej manuskryptów przetrwało od czasów średniowiecza, niż jakiejkolwiek innej księgi, w tym samej Biblii”, dodając, że stała się bestsellerem w momencie, kiedy została wynaleziona prasa drukarska ¹.

Słowo „legenda” nabrało swego negatywnego znaczenia jako „zmyślonej historii” właśnie za sprawą dzieła dominikanina. Francis Bacon w swojej pracy „O ateizmie” napisał: „Wolałbym raczej wierzyć we wszystkie bajki w (Złotej) Legendzie, Talmudzie i Alcoranie (Koranie), niż w to, że ta uniwersalna struktura jest pozbawiona umysłu”.

Złota Legenda i demonologia

Dzieło odegrało rolę w rozwoju demonologii. Motywy zaczerpnięte z Nowego Testamentu zostały rozwinięte w średniowieczu. Demony zyskały cechy wyglądu zewnętrznego za sprawą żywotów świętych zawartych w Złotej Legendzie, a także w innych popularnych pracach tego okresu: Dialogów papieża Grzegorza, instrukcji dla nowicjuszy autorstwa Cezariusza z Heisterbach, dzieł o charakterze encyklopedycznym Wincentego z Beauvais i Tomasza von Cantimpré. Kelly zauważa, że diabły i demony pojawiają się w ponad połowie ze 182 rozdziałów.

Złota Legenda i historie (poza)biblijne

Złota Legenda zawiera również historie o osobach znanych z kart Nowego Testamentu. I tak autor rozwija drzewo genealogiczne Maryi, wyliczając jej przodków. Opisuje też los Judasza, nawiązując do jego ciała i jednej z wersji jego śmierci (Dzieje 1:18: „pękł na pół, i wypłynęły wszystkie jego wnętrzności”). Otóż autor zauważa, że usta Judasza były na tyle uświęcone przez pocałunek Chrystusa, że przez nie mogła się wydostać jego dusza – zdolna była to uczynić jedynie przez tak zmaltretowane ciało.

Dominikanin opisywał też fantastyczne historie związane z ciałem Poncjusza Piłata, który miał popełnić samobójstwo, ale jego ciało nie zaznało spokoju pojawiając się to tu (w Rhone nieopodal Vienne), to tam (w Lozannie). Skuty przez diabła Piłat ma się również pojawiać cyklicznie w okresie Wielkiego Piątku.

Z kolei Józef z Arymatei miał zostać uwięziony po ukrzyżowaniu, ale przeżył aż do czasu zniszczenia przez Rzymian Jerozolimy jedynie dzięki niebiańskiemu pokarmowi, a potem został uwolniony przez dowódcę nadciągających Rzymian, Tytusa.

W historii o „rzezi niewiniątek” (Mateusza 2) Złota Legenda dostrzega oczyszczenie dzieci z grzechu pierworodnego i „chrzest krwi”.

Praca przyczyniła się również do popularności legendy o Siedmiu Śpiących z Efezu, jakoby grupa młodzieńców, uciekając przed prześladowaniami weszła do jaskini i wyszła z niej… 300 lat później.