Chaireasz i Kalliroe. Porównania z Nowym Testamentem

Kalliroe (lub Chaireasz i Kalliroe) – starogrecka powieść autorstwa Charitona z Afrodyzji, złożona z ośmiu ksiąg. Niewykluczone, że powstała w I wieku n.e., co sprawiłoby, że byłaby najstarszym zachowanym kompletnym starożytnym romansem prozatorskim i jedynym łączącym elementy historiograficzne z mitologią grecką.

Chaireasz i Kalliroe: fabuła

Historia ma miejsce około 400 r. pne. (po koniec wojny peloponeskiej) w Syrakuzach. Chaireasz zakochuje się w wyjątkowo pięknej Kalliroe („piękno, które nie było ludzkie, ale boskie”), córce Hermokratesa, bohatera wojny peloponeskiej. Zazdrosny Chaireasz doprowadza do, jak wydaje się, jej śmierci, a w rzeczywistości śpiączki. Pozostawiona jako umarła, zostaje odnaleziona przez piratów wewnątrz grobowca, którzy pierwotnie chcieli obrabować. Zabierają ją jako niewolnicę do Miletu, gdzie poślubia swojego pana Dionizego, który wykupuje ją z rąk piratów. Nie wspomina nowemu męzowi, że jest już w ciąży z Chaereasem, a dziecko, które przychodzi na świat jest tak naprawdę synem pierwszego męża.

Chaireasz odkrywa, że jego żona żyje i rusza na jej poszukiwania, jednak sam zostaje schwytany. Sprawa konfliktu o kobietę dociera do Wielkiego Króla Persji, Artakserksesa, który ma rozstrzygnąć, kto jest prawowitym mężem Kalliroe.

W międzyczasie wybucha wojna, a Chaireasz na czele egipskich rebeliantów szturmuje perską twierdzę Tyr, a potem zwycięża jeszcze Persów w bitwie morskiej. Małżeństwo jest znowu razem, wspólnie wraca do Syrakuz. Historia kończy się podobnie, jak zaczęła. Kalliroe wznosi modły do Afrodyty w jej świątyni (księga 1. rozpoczyna się podczas święta ku czci Afrodyty), by nigdy więcej nie zostać oddzielonym od Chaireasza.

Chaireasz i Kalliroe: pusty grób

Kiedy Chaireasz przybywa o świcie do grobu, gdzie złożone jest ciało Kalliroe, i odkrywa, że jest pusty, patrzy w górę, spodziewając się, że została zabrana przez jednego z bogów, sama stając się boginią, jednak inni w tym czasie próbują szukać kobiety. (Chaireasz i Kalliroe 3:3.1-7). Prowadzi to niektórych badaczy do przeświadczenia, że Ewangelia Marka i odkrycie pustego grobu (ale bez opisu spotkań zmartwychwstałego Jezusa) to dowód, że autor i odbiorcy Ewangelii, znający realia grecko-rzymskie, rozumieli pusty grób jako dowód na przeniesienie Jezusa do sfery boskiej (inaczej niż w pozostałych Ewangeliach). Zapowiedź z Marka 16:7 o spotkaniu z uczniami Helen K. Bond kwituje:

jego obiecane ukazanie się uczniom w Galilei nie podważa jego obecności w niebie. Ludzie, którzy zostali przeniesieni do niebiańskiego świata, byli zdolni o ponownego pojawiania się na ziemi (…) Przypuszczalnie zamierzony jest tu jakiś rodzaj epifanicznego objawienia, o którym mówi Mateusza 28:16-20.

Bond dodaje, że podobne pojawienie się na ziemi przeniesionej do boskiej rzeczywistości osoby znajdujemy w historii Romulusa, niezwykle popularnej w świecie grecko-rzymskim. ¹

 

Chaireasz i Kalliroe: podobieństwo do Dziejów Apostolskich?

Henry Cadbury zauważył, że powieść posiada wiele podobieństw na poziomie języka i tematyki do Dziejów Apostolskich, które zostały napisane niemal w tym samym okresie.  ²

Taka opinia nie znajduje poparcia u wszystkich badaczy. Brak w księdze biblijnej np. motywu romansu, obecnego w każdej z zachowanych grecko-rzymskich powieści. Główny bohater (Paweł) nie jest obecny jako kluczowy element narracji od pierwszych kart księgi. I co najważniejsze, jej celem nie jest rozrywka, jak w przypadku grecko-rzymskich odpowiedników, ale przedstawienie historii pierwotnego chrześcijaństwa (tak jest odczytywana przez starożytnych autorów w łonie chrześcijaństwa).

Natomiast nie można zaprzeczyć, że „obecnych jest wiele wątków powieściowych i trudno ich nie zauważyć. Narracja jest miejscami humorystyczna i naprawdę zawiera liczne techniki opowiadania historii, które były popularne wśród starożytnych pisarzy beletrystycznych” ³.

Chaireasz i Kalliroe: dodatkowe informacje o ukrzyżowaniu

Kiedy Chaireasz był więziony (4:2,5-7) jego współtowarzysze z celi zostali wkrótce ukrzyżowani. Każdy niósł swój własny krzyż. Jak zauważa autor „kaci włączyli to ponure publiczne widowisko do nałożonej kary jako środek odstraszający dla innych myślących w ten sam sposób”.

Pokazuje to, że publiczne ukrzyżowanie w obecności wielu gapiów (jak na kartach Ewangelii) było rozumiane jako haniebny rodzaj kary, stosowany również jako środek odstraszający. ⁴