Tikunej soferim, czyli dlaczego hebrajscy skrybowie dokonywali zmian w tekście Biblii

W Biblii hebrajskiej znajdujemy niewiele zmian skrybów (soferim). Skąd takie zmiany dokonywane przez ludzi, dla których słowa Tory były najwyższą świętością? Jak czytamy w artykule prof. rabbiego Marty’ego Lockshina, wynikały one z szacunku dla Boga, np. poprzez usunięcie antropomorficznie brzmiących wyrażeń.

Tikunej soferim. Dlaczego skrybowie zmieniali tekst Biblii

Tikunej soferim. Dlaczego skrybowie zmieniali tekst Biblii

Tikunej soferim: Zachariasza 2:8

Przykład jednej ze zmian (nazywanych תיקון סופרים/ tikunej soferim) to Zachariasza 2:8 (w hebrajskich wydaniach Biblii to werset Zachariasza 2:12):

kto was dotyka, dotyka źrenicy jego oka

Jak odnotowuje NETBible, „poprawka skryby najwyraźniej dotyczyła zmiany „moje oko” na „jego oko” aby to prorok przemawiał w wersetach Zachariasza 2:8-9 1, aby sprawić, że to prorok przemawia w wersetach 8:9. To minimalizuje problem Pana mówiącego, że tak naprawdę posłał siebie samego na misję do narodów.

Z kolei Ehud Ben Zvi (Jewish Study Bible, s. 1252) uważa:

Według Mechilty (Szirara 6:10) oryginalny tekst brzmi: „źrenica mojego oka” i został zmieniony przez soferim (skrybów), aby uniknąć oczywistego antropomorfizmu.

Tikunej soferim: powody

Uniknięcie antropomorfizmu czy tylko uczynienie tekstu bardziej zrozumiałym? Szczególnie to pierwsze mogłoby narazić imię Boga na szwank. Saul Lieberman 2, streszczając rozumowanie soferim (parafrazował rabina Hijję bar Abbę), pisał:

Lepiej jest usunąć jedną literę z Tory, niż publicznie zbezcześcić imię Boże

Warto jednak podkreślić, że zmiany dokonywane przez skrybów były kosmetyczne i nie miały wpływu na teologię. Lieberman uważał:

Istnieje ogromna różnica między greckimi i żydowskimi zmianami tekstu. Soferim zmieniali tekst tylko wtedy, gdy w grę wchodził honor Pana. Aleksandryjczycy zmieniali go, ilekroć nie było to zgodne z obyczajami dworu Ptolemeuszy 3 lub zwyczajami niektórych Greków.

Jak podaje Marty Lockshin liczba zmian skrybów waha się między 7 a 18 w tekście Tanach (w tym 3 wersety w Torze: Rodzaju 18:22; Liczb 11:15; Liczb 12:12).

Zastąpienie Bożego imienia

Uwagi na marginesach tekstu biblijnego w tekście masoreckim (tzw. masora parva (łac. mała) lub marginalis) zawierają wzmianki o 141 miejscach, w których hebrajscy skrybowie (soferowie) zmienili imię Boże JHWH na Adonaj (Pan) lub Elohim (Bóg). Mimo tych zmian, tetragram (JHWH) występuje w Biblii 6828 razy (wg opracowania krytycznego Biblii hebrajskiej – Biblia Hebraica).

Lista zmian tutaj.

CDN

Przypisy
  1. „Tak bowiem mówi PAN zastępów – posłał mnie na chwałę do tych narodów, które was ograbiły, bo kto was dotyka, dotyka źrenicy jego oka; Oto podniosę swoją rękę przeciwko nim i staną się łupem dla swoich sług. I poznacie, że PAN zastępów mnie posłał
  2. Hellenism in Jewish Palestine; Saul Lieberman, 1962 r., s. 36
  3. uwaga red.: można porównać to do daleko posuniętych zmian w tekście liturgicznym, które były dokonywane również ze względu na obecnych odbiorców tekstu. Jak podaje katolicki portal Aleteia: „W Kościele katolickim usunięto z brewiarza 3 całe psalmy i niektóre wersety z pozostałych, łącznie 122 wersety”.

    Biblista ks. dr. Wojciech Węgrzyniak, odpowiadając na pytanie o usunięcie, mówi: „Oboje się zgadzamy, że je usunięto (śmiech). Jako pierwsi zrobili to anglikanie w latach dwudziestych XX wieku. Potem wspólnota w Taizé przyjęła wersję brewiarza bez kilku psalmów. W drugiej edycji brewiarza z Taizé nie ma prawie 50 psalmów, w których byłoby cokolwiek o przemocy, nienawiści, karze. W Kościele katolickim po Soborze usunięto z brewiarza 3 całe psalmy i niektóre wersety z pozostałych, łącznie 122 wersety. (…) Usunięto je (Psalm 58, Psalm 83 i Psalm 109 – red.) ze względów psychologicznych […] Decyzję wbrew większości podjął ostatecznie papież Paweł VI

Tagi