Trójca w Starym Testamencie? Księga Izajasza 48:16 [komentarze]

Trójca w Starym Testamencie? Księga Izajasza 48:16 [komentarze]

Zbliżcie się do Mnie, posłuchajcie tego: Nie mówiłem od początku w tajemnicy, od czasu, gdy się to wydarzyło — jestem!” Teraz zaś Pan, Jahwe, posłał mnie i swego Ducha!

Uwspółcześniona Biblia Gdańska:

Zbliżcie się do mnie i słuchajcie tego; od początku nie mówiłem w skrytości; ale od tego czasu, kiedy to się działo, tam byłem.
A teraz Pan BÓG posłał mnie, i jego Duch.

Trójca w Starym Testamencie: Księga Izajasza 48:16: komentarze

Werset mówiący o Trójcy?

Gramatyka hebrajska wspiera doktrynę Trójcy?

Trójca w Starym Testamencie? Księga Izajasza 48:16

Zazwyczaj uważa się, że Bóg, którego imię w Starym Testamencie zapisywane jest jako JHWH, stanowi Trójcę - trzy hipostazy jednego Boga. Również w powyższym fragmencie trynitarni komentatorzy próbują doszukać się aluzji do Trójcy. Ostatnie dwa słowa w tym fragmencie to "שְׁלָחַ֖נִי וְרוּחֹֽו" (szelachani weruchow) - "posłał mnie i swojego ducha", gdzie "mnie" i "swojego ducha" stanowią dopełnienia bliższe czasownika "posłał" (porównaj dwa powyższe tłumaczenia wersetu Izajasza 48:16 - Biblia Lubelska prawidłowo umieszcza Ducha jako dopełnienie, UBG zaś czyni z Ducha podmiot w zdaniu, obok Pana JHWH). Jednak po czasowniku brak jest "אֵ֥ת" (et), wskazującego na następujące po nim "dopełnienie bliższe", co stanowi punkt zaczepienia dla spekulacji, jakoby Duch był również tym posyłającym wraz z Ojcem - drugą Osobę Trójcy - Syna ¹.

Jednak mimo reguły gramatycznej, mówiącej, że "et" występuje przed dopełnieniem bliższym, reguła ta często nie jest przestrzegana w poetyckich fragmentach Pisma (np. Wyjścia 15:9; Sędziów 5:12; Psalm 9:5, Psalm 20:3-4, Psalm 45:4) ².

Człowiek posłany przez Boga

W omawianym fragmencie Ks. Izajasza mamy do czynienia z posłaną osobą przez Boga Jahwe (katolicka "Biblia Lubelska") osobą, ale nie jest nią jedna z trzech hipostaz Boga. Dostrzega to m.in. XIX-wieczny monumentalny komentarz do Biblii Pulpit Commentary, gdzie czytamy w komentarzu do Izajasza 48:16:

Dr Kay przypuszcza, że "jedna Boska Osoba jest tutaj posłana przez drugą" - Druga Osoba Świętej Trójcy przez Pierwszą i przez Trzecią; ale jest to niezgodne z analogią wiary, że Trzecia Osoba posyła Drugą. Prawdopodobnie pan Cheyne ma rację, sugerując, że "w tym miejscu zostaje wprowadzona nowa osoba mówiąca" oraz ma również rację, przypuszczając, że nową osobą mówiącą jest "sam prorok", który mówi nam, że kontynuuje on teraz słuszną misję, która była "od początku" i wkrótce przekaże swoje przesłanie autorstwa Boga (Ojca) oraz jego (Świętego) Ducha.

Na tej płaszczyźnie interpretacyjnej, posyłany zostaje więc sam Izajasz, który w ten sposób przekazuje ludowi Słowo Boga. Nie jest on wcieleniem Boga; jego przykład pokazuje, w jaki sposób działa JHWH na kartach Biblii. Przekazuje On swoje Słowo prorokom, posyłając ich (zobacz także Jeremiasza 7:25; Ezechiela 3:4-5; Zachariasza 2:8-11):

Izajasza 6:8: Potem usłyszałem głos Pana mówiącego: Kogo poślę i kto nam pójdzie? Wtedy odpowiedziałem: Oto jestem, poślij mnie (UBG)

Porównajmy to teraz z fragmentem kilka rozdziałów dalej:

Jahwe posłał słowo przeciw Jakubowi i spadło na Izraela (Izajasza 9:8; B. Lub.)

Nie oznacza to, że Izajasz był wcielonym Słowem Boga czy samym Słowem Bożym w sensie, w jakim rozumiała je tradycja chrześcijańska (inkarnacja vel wcielenie). Izajasz jest posłany przez Boga (szaliach), co oznacza że w sposób wiarygodny przekazuje Jego Słowo, nic nie dodając od siebie; swoje natchnienie do głoszenia słów Boga ma od Jego Ducha.

Sposobem działania posłanych przez Boga ludzi nie było wcielenie, ale namaszczenie Duchem: starsi, którzy mieli rządzić Izraelem, otrzymali ducha (Liczb 11:17-29); Dawid prosił Boga, aby nie zabierał mu Swojego Ducha (Psalm 51:11); Elizeusz modlił się do Boga, aby udzielona mu została podwójna część Ducha JHWH (2 Królewska 2:9).

Sam Izajasz przedstawia się jako Boży sługa, posłany przez JHWH (oprócz Izajasza 48:16, zobacz także: Izajasza 42:19 oraz Izajasza 61:1). Ostatni z tych fragmentów znalazł swoje drugie wypełnienie w postaci Chrystusa:

Duch Pana, Jahwe, nade mną, bo oto namaścił mię Jahwe i posłał mię, bym głosił radosną nowinę ubogim, łagodził ból tych, których serca złamane, więzionym wyzwolenie ogłaszał, a jeńcom - wolność (Izajasza 61:1; B. Pozn.)

To Cyrus został posłany?

Inną interpretacją jest utożsamianie postaci z Izajasza 48:16 z królem Cyrusem, który również był pomazańcem Boga (Izajasza 45:1) i który wykonywał Jego wolę. Ks. Ezdrasza 1:2 mówi:

Tak mówi Cyrus, król Persji: PAN, Bóg niebios, dał mi wszystkie królestwa ziemi.
On też rozkazał mi, abym zbudował dla niego dom w Jerozolimie, która jest w Judzie.

Na niego wskazywałby kontekst bliższy - porównaj Izajasza 48:14-15, gdzie Cyrus przedstawiany jest jako "אָהַב" (ahaw) (polskie tłumaczenia oddają zwykle jako: "ulubieniec", "umiłowany", "tego którego PAN umiłował"). Niezależnie od tego, czy fragment dotyczy Izajasza czy Cyrusa, Boże posłanie odbywa się w taki sam sposób - nie przez inkarnację (wcielenie), ale namaszczenie duchem człowieka.

Męczeńska śmierć Izajasza?

Wracając do Izajasza i jego posłannictwa, niewykluczone, że do niego odnosił się fragment z Ks. Hebrajczyków 11:37:

Byli kamienowani, przerzynani piłą, doświadczani, zabijani mieczem, tułali się w owczych i kozich skórach, cierpieli niedostatek, ucisk, utrapienie;

Tradycja ustna w judaizmie zachowała informację, że Izajasz zginął przecięty piłą. Talmud podaje, jakoby rabbi Symeon ben Azzai odkrył relację, mówiącą, że król Manasses zabił Izajasza. W Jewamot 49b czytamy taką historię:

Aby uciec, wypowiedział Boże imię (JHWH - red.) i skrył się w drzewie cedrowym. Słudzy Manassesa przynieśli drzewo cedrowe i przepiłowali je, aby go zabić. Kiedy piła dotarła do jego ust, Izajasz umarł. Umarł dokładnie w tym momencie z powodu tego, co powiedział: "Mieszkam pośród ludu o nieczystych wargach" (Izajasza 6:5)

Talmud Jerozolimski dodaje szczegół, że jego obecność w drzewie cedrowym zdradził cicit.

Legenda o męczeńskiej śmierci rozprzestrzeniła się wśród Arabów i w końcu dotarła do chrześcijaństwa: biskup Aleksandrii, Atanazy Wielki, napisał, że "Izajasz został przepiłowany na pół". Co ciekawe, tę uwagę zawarł w pracy "O wcieleniu Słowa", gdzie dowodzi doktryny, z którą polemizujemy powyżej.

Czytaj także: "Tak będzie z moim słowem, które wyjdzie z moich ust". Księga Izajasza 55:11 [komentarze]

Prorok przekazuje tajemnice Boga

Jest jeszcze jeden wątek, który należy poruszyć, omawiając misję Proroka posłanego przez Boga. Izajasz mówi:

od początku nie mówiłem w skrytości

Rolą proroka jest ogłaszać Słowa Boga otwarcie. Omawiając słowo "סֵתֶר" (seter) w kontekście Jeremiasza 38:16, "KJV Word Study Bible" ³ zaznacza, że:

"zasadniczym znaczeniem rzeczownika jest kryjówka (1 Samuela 19:2), tajne schronienie, w którym można przebywać bezpiecznie i pod ochroną. Jest używany do mówienia o wiadomości, która nie jest znana publicznie (Sędziów 3:19), czynach dokonanych samodzielnie (Powtórzonego Prawa 27:24; 2 Samuela 12:12), o rozwoju dziecka w macicy (Psalm 139:15), nawet ukrytym wąwozie górskim (1 Samuela 25:20). W Izajasza 48:19 i Izajasza 48:16 Bóg przypomina swojemu ludowi, że Jego słowa i wola nie są ani tajemnicą, ani nie są ukryte.

Bóg dzięki Swojej dobroci postanawia dzielić się z ludem Swoimi tajemnicami, mimo że w innym miejscu zapewnia:

Rzeczy ukryte należą do Boga naszego, Jahwe, a rzeczy objawione - do nas i do naszych synów na wieki, byśmy wykonali wszystkie słowa tego Prawa. (Powtórzonego Prawa 29:29, BT II)

Jednak dzięki Jego słowu przekazywanemu przez proroków i na końcu przez Mesjasza nasza ścieżka jest coraz jaśniejsza (por. Psalm 119:105) i coraz lepiej możemy Go poznać (Jana 17:3).