Pytania czytelników: znamię (znak) Kaina – co oznacza?

Znamię Kaina – użyte słowo

Jak polskie tłumaczenia oddają słowo z cytowanego przez Czytelnika wersetu?
* piętno (B. Gdańska)
* znak (Cylkowa; B. Ewangeliczna; B. Lubelska; P. Nowego Świata; Tora – Seacha Pecaric)
* znamię (B. Poznańska; B. Tysiąclecia; B. Wujka)
* specjalne znamię (B. Warszawsko-Praska)

To drugie wystąpienie w Biblii hebrajskiego słowa אוֹת (ot; łącznie pojawia się ok. 80 razy); pierwszy raz znajdujemy już już w Rodzaju 1:14, gdzie zazwyczaj oddawane jest jako znak.

Co zatem było tym znakiem, jak oddaje to słowo większość przekładów? Tłumacze NET Bible zauważają:

tekst nie wskazuje, czym był „znak”. Musiało to być zewnętrzne, wizualne przypomnienie specjalnego statusu chronionego Kaina.

Znamię Kaina – podobne przykłady w Biblii

Jeśli sam tekst nie dostarcza nam informacji, możemy szukać zbliżonych odniesień w innych tekstach biblijnych. W proroctwie Ezechiela znajdujemy podobną sytuację: ludzie, nad którymi zostaje rozciągnięcia ochrona otrzymują znak:

Wybijcie do szczętu starców i młodzieńców, panny, dzieci i kobiety, ale nie przystępujcie do nikogo, na którym będzie ten znak

– czytamy w Ezechiela 9:5. Jednak prorok, mimo że używa w innym kontekście אוֹת (ot), posługuje się w tym wersecie nowym słowem „taw” (תָּו). Tymczasem samo אוֹת (ot) zostaje użyte do opisania historii ostatniej plagi egipskiej, gdzie rolę znaku pełni krew baranka.

Opieczętowanie na myśl może przywodzić również oznaczenie Bożym symbolem ochrony 144.000 z Ks. Objawienia:

(3) Nie wyrządzajcie szkody ziemi ani morzu, ani drzewom, dopóki nie opieczętujemy sług naszego Boga na ich czołach.
(4) I usłyszałem liczbę opieczętowanych: sto czterdzieści cztery tysiące opieczętowanych ze wszystkich pokoleń synów Izraela (Objawienia 7:3-4)

Jednak greckie słowo nie ma związku z tym (semeion / σημεῖον), które zostało użyte w tłumaczeniu Ks. Rodzaju na grecki (LXX), poza podobieństwem znaczeniowym.

Użycie słowa אוֹת (ot) w przytoczonych wyżej kontekstach może sugerować fizyczne oznaczenie Bożej ochrony widoczne dla potencjalnych napastników. Fizyczne również było obrzezanie jako „znak przymierza” (Rodzaju 17:11), podobnie tęcza opisana jako „znak przymierza (Rodzaju 9:12-13).

Jak najbardziej fizyczne były również „miasta ucieczki”, gdzie możemy dopatrzyć się podobnej roli do Bożej opieki nad Kainem – każdy nieumyślny zabójca (Kain jako pierwszy morderca mógł nie do końca zdawać sobie konsekwencje ze swojego czynu…) mógł tam się schronić (Liczb 35:15, Liczb 35:18).

Czytelną analogię możemy znaleźć również w innym wersecie Ks. Rodzaju – Bóg zapewnia „szaty ze skór” dla Adama i Ewy po ich grzechu (Rodzaju 3:21). Schemat działania jest ten sam: grzech – Boża opieka wbrew odruchowemu dla ludzi chęci odwetu.

Jeśli jesteśmy przy oznaczeniu fizycznym, Biblia często wskazuje czoło i rękę jako widoczne miejsce takiego znaku (Wyjścia 13:9; Wyjścia 13:16; Wyjścia 28:38; Powtórzonego Prawa 6:8; Powtórzonego Prawa 11:18).

Znamię Kaina – możliwe inne znaczenie

Z drugiej strony, o ile słowo אוֹת (ot) ma często odniesienie do fizycznego znaku, niejednokrotnie związane jest z obietnicą Bożą (jak tęcza czy obrzezanie, znakiem przymierza był Szabat – por. Wyjścia 31:13, Wyjścia:31:17; Ezechiela 20:12). W podobnym tonie wybrzmiewa komentarz Nahuma Sarny do Ks. Rodzaju, który potwierdzając prawdopodobną fizyczność znaku, dodaje:

Możliwe jest również, choć mniej prawdopodobne, że „znak” stanowiłoby jakieś zdarzenie, którego celem było uwiarygodnienie Bożej obietnicy jako nienaruszalnej. W takim przypadku tekst mógłby zostać oddany: „PAN dał Kainowi [potwierdzający] znak [jako cud – red.], że nikt, kto go spotka, nie zabije go.

Wielu komentatorów i autorów słowników biblijnych zgadza się co do jednego: nic w samym tekście nie wskazuje, że znak był symbolem hańby, który wskazywałby na Kaina jako mordercę, ale symbolem Bożej ochrony. Bóg na kartach Biblii wielokrotnie oznacza ludzi, których w ten sposób wyróżnia: dosłownie i w przenośni; porównaj:

• Izajasza 44:5 (sługa Boży, który „własność Jahwe napisze na swej ręce„)
• Wyjścia 9:4 („Jahwe oddzieli trzody Izraelitów od trzód Egipcjan; nie padnie żadna sztuka z tego, co należy do synów Izraela)
• Wyjścia 11:2 („U synów izraelskich ani pies nie zaszczeka, ani na ludzi, ani na bydło, abyście poznali, że Jahwe uczynił różnicę między Egipcjanami a Izraelitami”)

Znamię Kaina – podsumowanie

Jakikolwiek był to znak, na pewno został właściwie odczytany – Kain, otoczony Bożą ochroną, nie zginął. „Jewish Study Bible” zauważa uderzającą ironię wynikającą z kontrastu postępowania Kaina i Boga: „Człowiek, który nie mógł znieść niezgłębionej łaski Bożej, teraz z niej korzysta”. Bóg wykorzystuje podobną symbolikę, gdy daje obietnicę wierzących w Niego:

Ustanowię u nich znak i wyślę niektórych ocalałych z nich do narodów Tarszisz, Put, Meszek i Rosz, Tubal i Jawan, do wysp dalekich, które nie słyszały mojej sławy ani nie widziały mojej chwały. Oni ogłoszą chwałę moją wśród narodów (Izajasza 66:19)

Zastanawiając się nad znakiem i spekulując, czy był oznaczeniem fizycznym czy symbolicznym, warto pamiętać, że najważniejsze w nim są dwie kwestie:
* niezasłużona łaska Boża, co widać szczególnie w historii Kaina
* Boża ochrona dla wierzących w Jego imię, która jest popularnym motywem Biblii od Ks. Rodzaju, poprzez Ks. Izajasza, aż po Ks. Objawienia.