Księga Jeremiasza 7:22: komentarze

Czy Bóg nie akceptuje Prawa Mojżeszowego?

To jeden z wersetów, który jest przytaczany jako rzekomy dowód na niejednorodność teologii biblijnej. Czy rzeczywiście to Bóg nakazał Mojżeszowi, aby sprawować kult w świątyni, a może rytuały są tylko wymysłem klasy kapłańskiej (źródło kapłańskie "P", zgodnie z "teorią źródeł") i jest głosem w mozaice skompilowanych biblijnych tekstów przez nieuważnego edytora?

Przyjrzyjmy się kontekstowi. W tym samym rozdziale Bóg napomina Swój lud słowami:

(9) Jakże to? Kraść i mordować, cudzołożyć i fałszywie przysięgać, składać ofiary kadzielne Baalowi i chodzić za cudzymi bożkami, których nie znacie? (10) A [potem] przychodzicie i stajecie przed moim obliczem w tym Domu, który nazwany jest moim Imieniem, i mówicie: "Jesteśmy ocaleni!" - aby [nadał] popełniać te wszelkie bezecności (Jeremiasza 7:9-10; B. Poznańska - kolejne cytaty za tym przekładem)

(porównaj słowa z Kapłańskiej 9:5: "Potem całe zgromadzenie zbliżyło się i stanęło przed Jahwe" jako możliwy rytuał wspomniany w Ks. Jeremiasza)

Kontekst wskazuje, że Bóg nie odżegnuje się od rytuałów nakazanych Prawem, ale obrzydzeniem napełniała go dwulicowość ludzi, którzy łączyli bałwochwalcze kulty i niemoralne życie z zachowanymi pozorami świątobliwości. Mimo popełnianych obrzydliwości (takimi były, bo były zakazane właśnie w Prawie) ludzie pojawiali się w Świątyni, od której Bóg również się nie odżegnuje, tytułując ją "Domem nazywanym Jego Imieniem".

W kolejnym wersecie Bóg ustami proroka stwierdza:

Oto udajcież się do mej siedziby w Szilo, gdziem ongiś ustanowił Przybytek dla Imienia mego, i zobaczcie, co z nim uczyniłem dla nieprawości ludu mojego, Izraela! (Jeremiasza 7:12).

Po raz kolejny Bóg utożsamia się z wydarzeniami z przeszłości, gdzie lud stworzył "Przybytek dla imienia JHWH" (w którym również składano ofiary), a Bóg w nim, posługując się językiem Biblii, "zamieszkał". Powodem zniszczenia była nieprawość ludu, a nie fakt, że Bóg nie utożsamiał się z miejscem kultu.

Pozostałe fragmenty Księgi Jeremiasza również nie wskazują na to, by tradycja tego proroka stała w sprzeczności z kultem świątynnym. Wprost przeciwnie, księga w swej rozciągłości popiera wcześniejszą tradycję, a problemem, z którym mierzy się prorok, jest niewierność Izraela, a nie stworzony przez kapłanów kult. Jak zatem należy odczytywać słowa z Jeremiasza 7:22, które zdają się zaprzeczać narracji proroka?

Kluczem do zrozumienia kontekstu mogą być słowa z wersetu: "עַל־ דִּבְרֵ֥י" (al dibrei"), co zostało oddane jako "co do" lub "o" [całopaleniach i ofiarach]. Jak zwraca uwagę J. Alc Motyer na łamach "Tyndale House Bulletin" (nr 1; lato 1956; s. 4-5) należy wziąć pod uwagę znaczenie samego "דָּבָר" (dawar), czyli również "powód" lub "przyczyna". Stąd też cały przyimek w omawianym wersecie może zostać przetłumaczony jako "z powodu" - wskazując na przeszłą przyczynę, powodującą zaistniały stan rzeczy. Drugą możliwością jest  oddanie wyrażenia jako "ze względu na", tym samym kładąc nacisk na wydarzenie z przyszłości, jednak powodowane wcześniejszą intencją. Stąd też polskie tłumaczenia "co do" lub "o", jakkolwiek formalnie poprawne, mogą nie oddawać rzeczywistych słów proroka.

Uczony podaje kilka przykładów. W Rodzaju 20:11 Abraham mówi:

Bojaźni Bożej nie ma tutaj wiele; mogą mnie zabić z powodu (al-dewar) mojej żony

Użyte słowo "dawar" wskazuje na powód możliwego morderstwa.

Z kolei w Rodzaju 43:18 bracia Józefa mówią:

Wprowadzają nas z powodu (al-dewar) tych pieniędzy

Co wskazuje na przyczynę zaistniałej sytuacji.

Natomiast w Ks. Jeremiasza 14:1 czytamy:

Słowo PANA, które doszło do Jeremiasza w związku z suszą (al-diwre) (UBG)

Susza nie jest tutaj tematem proroctwa, ale jej powodem. Dlatego Przekład Ekumeniczny oddaje właściwie ten werset:

Słowo PANA, które doszło do Jeremiasza z powodu suszy

Motyer podsumowuje:

Jeremiasz wcale nie stwierdza, że Jahwe nie miał nic do powiedzenia „o” ofierze, ale że Jego słowa nie były „z powodu” czy też „ze względu na” ofiarę: zawarł przymierze z Izraelem nie "dlatego, że" ten składał Mu ofiary, ani "ze względu" na jakąkolwiek ofiarę", którą ten mógł mu zaoferować. "Przyczyną" Przymierza była z jednej strony Boża łaska, a z drugiej przyjęcie przez Izrael moralnych wymagań swojego Odkupiciela. Dlatego jest powiedziane (Wyjścia 24:8), że Przymierze zostało ratyfikowane na "podstawie tych wszystkich słów" i w efekcie Jeremiasz słusznie akcentuje (Jeremiasza 7:23) przykazanie, które Bóg dał na Synaju.

Ale Izrael stale potrzebował przebaczenia i odnowienia. Zobowiązał się do przestrzegania standardów, których ciągle nie dotrzymywał. W kontekście etycznych wymagań Jahwe i odpowiedzi Izraela na gruncie etyki, system ofiary ma swoje stałe miejsce, czemu Jeremiasz nie zaprzeczał".