Jana 17:3, czyli „jedyny prawdziwy Bóg”. Co naprawdę mówi grecki tekst?

Co oznacza słowo „jedyny”? Nikt nie ma wątpliwości. Te jednak się pojawiają w umysłach ludzi uczęszczających do tego czy innego kościoła, gdy dochodzi do analizy tekstu biblijnego. Ew. Jana 17:3 stwierdza jednoznacznie: „to jest życie wieczne: aby znali Ciebie, jedynego prawdziwego Boga, oraz Tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa” (BT V). Mimo to, zdająca się nie zauważać tego wersetu większość denominacji chrześcijańskich promuje doktryny, które wprost zaprzeczają tym słowom. Czy więc Biblia daje podstawy, by sądzić, że słowo „jedyny” ma inne znaczenie, niż je powszechnie rozumiemy?

Co oznacza greckie słowo μόνος (monos) w kontekście „jedyny prawdziwy Bóg”

Greckie słowo μόνος (monos) występuje w 47 miejscach Nowego Testamentu i w żadnym miejscu nie sugeruje nic innego, niż polski odpowiednik. Oto klika przykładów:

Łukasza 24:18:

A jeden z nich, imieniem Kleofas, odpowiedział Mu: Ty jesteś chyba jedynym z przebywających w Jerozolimie, który nie wie, co się tam w tych dniach stało [BT V]

Kleofas kieruje swoje słowa do Jezusa, akcentując, że jeszcze nierozpoznany przez niego Pan, jest jedynym człowiekiem, który nie jest świadom tego, co się wydarzyło. Czy możemy sobie wyobrazić inne rozumienie tego prostego stwierdzenia?

W Liście do Galatów 3:2 znajdujemy pokrewne słowo – μόνον (monon), ale oddające dokładnie ten sam sens – jedyny:

Jednego tylko chcę się od was dowiedzieć: Czy otrzymaliście Ducha z uczynków Prawa, czy też z posłuszeństwa wierze? [Eku]

Ile pytań ma Paweł? Odpowiedź jest oczywista: jedno. Nasze skojarzenia z polskim prefiksem „mono-” są usprawiedliwione. Jeśli na rynku panuje monopol jednej firmy, oznacza to, że sprawuje ona wyłączną kontrolę nad nim. Podobnie osoba monolingwalna mówi tylko jednym językiem.

W Biblii istnieją również inne fragmenty, które brzmią podobnie do Jana 17:3:

jedynie (monos) mądremu Bogu, przez Jezusa Chrystusa – Jemu chwała na wieki. Amen (Rzymian 16:27, Ew. Dos.)

Werset może zostać przetłumaczony również w inny sposób. Biblia pierwszego Kościoła ks. prof. Remigiusza Popowskiego podaje:

jedynemu mądremu Bogu chwała na wieki za pośrednictwem Jezusa Chrystusa. Amen [BPK].

Podobnie brzmi 1 List do Tymoteusza 1:17:

A Królowi wieków, niezniszczalnemu, niewidzialnemu, jedynemu (monos) Bogu, cześć i chwała na wieki wieków. Amen [Lub.]

Czy można wyobrazić sobie bardziej czytelną wiarę w jednego Boga?

I w końcu List Judy, który kończy się w podobny sposób:

 jedynemu (monos) Bogu, naszemu Zbawcy przez Jezusa Chrystusa, naszego Pana, niech będzie chwała, majestat, moc i władza przed wszystkimi wiekami, teraz i po wszystkie wieki. Amen (Judy 1:25).

Dodatkowo widzimy rozróżnienie między jedynym Bogiem a naszym Panem – Jezusem Mesjaszem, przywodząca na myśl Jana 17:3.

Widzimy więc, że słowo „monos” nie różni się w powyższych przekładach od polskiego rozumienia tego słowa. To oczywiście może budzić zdziwienie, dlaczego wielu chrześcijan nie słucha swego Pana, Jezusa Chrystusa, który w jasnych słowach zaświadcza: „to jest życie wieczne: aby znali Ciebie, jedynego prawdziwego Boga, oraz Tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa”.

Przekłady zmieniające sens Jana 17:3 („jedyny prawdziwy Bóg”)

Niektóre przekłady próbują zneutralizować jednoznaczne brzmienie, zmieniając szyk wyrazów. Stąd widzimy w Biblii Warszawskiej takie słowa:

 A to jest żywot wieczny, aby poznali ciebie, jedynego prawdziwego Boga i Jezusa Chrystusa, którego posłałeś [BW]

mimo że szyk wyrazów jest inny:

τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόν

Kluczowe słowa zostały pogrubione – dla nieznających greki: ostatnie wyrazy w wersecie to właśnie Jezus Chrystus, a te, które B. Warszawska umieściła na końcu, są tak naprawdę pomiędzy Bóg i Jezus Chrystus, czyli „którego posłałeś”.

Podobnie szyk wyrazów zmieniają m.in. Przekład NT KUL, Biblia Lubelska i Przekład Słowo Życia.

Augustyn z Hippony fałszuje tekst Jana 17:3 („jedyny prawdziwy Bóg”)

Wręcz do fałszerstwa tekstu posunął się Augustyn z Hippony, jedna z najbardziej wpływowych postaci w historii Kościoła Rzymskokatolickiego. W Traktacie 105 poświęconym Ewangelii Jana pisze:

Właściwa kolejność słów to: „aby poznali Ciebie i Jezusa Chrystusa, którego posłałeś, jako jedynego prawdziwego Boga.

W dalszej części Augustyn próbuje wczytać w tekst Ducha Św., który oczywiście nie jest nigdzie wspomniany.

Nic nie usprawiedliwia Augustyna, nawet Wulgata, która zachowuje poprawny szyk wyrazów:

ut cognoscant te, solum verum Deum, et quem misisti, Iesum Christum

Jedyne, co poniekąd tłumaczy „radosną” twórczość ojca Kościoła Katolickiego, to brak znajomości greki. Sam Augustyn próbował usprawiedliwiać swoje braki w edukacji surowością nauczyciela, który miał srodze karcić uczniów, a Augustyn buntował się przeciw takim metodom. Pobieżna znajomość, którą posiadał, z pewnością jednak by wystarczyła, by prawidłowo odszyfrować szyk wyrazów. Poza tym znał świetnie łacinę, co nie przeszkadzało mu zignorować cytowaną wcześniej Wulgatę. Jedyny pozytyw, jaki dostrzegamy, to taki, że Augustyn doskonale rozumiał greckie słowo „monos”, dlatego próbował zneutralizować jego znaczenie poprzez okaleczenie tekstu pierwotnego o prawdziwy szyk zdania.

Mimo różnych (być może równie traumatycznych doświadczeń z greką!) nic nie usprawiedliwia obecnych czytelników Biblii, by odczytywali Jana 17:3 w innym od jego prawdziwego brzmienia. Co z kolei stawia pod znakiem zapytania forsowane (również przez Augustyna) dogmaty kościelne. Co gorsza (dla zwolenników np. Trójcy), słowo „monos” występuje również w Ew. Mateusza 24:36: 

^„O tym, kiedy nadejdzie ten dzień i godzina, nikt nie wie: ani aniołowie w niebie, ani Syn, tylko Ojciec”,

który jeszcze bardziej podkopuje rozpaczliwie bronione dogmaty. Ale to już temat na inny artykuł…