Przekład Cylkowa: Któż, jak Ty, między bóstwami, Wiekuisty? Któż, jak Ty, wsławiony świętością, wspaniały w chwale, sprawco cudów!

UBG: Któż jest podobny do ciebie wśród bogów, PANIE? Któż jest jak ty, wspaniały w świętości, straszliwy w chwale, czyniący cuda?

Inni bogowie w Biblii? Komentarz

Któż równy Tobie pośród bogów, Jahwe?

Ten werset jest często wykorzystywany na poparcie tezy o stopniowym rozwoju judaizmu biblijnego: od henoteizmu (wiary w wiele bóstw z jednym naczelnym) do monoteizmu (odrzucenie wiary w istnienie innych bogów oprócz jedynego).

Philip D. Stern na łamach „Biblical Archeology” udowadnia, że intencja autora Ks. Wyjścia była zupełnie inna, niż wyróżnianie JHWH spośród panteonu licznych bogów. Jego zdaniem wzmianka o bogach, którzy mieliby konkurować z JHWH są tylko pytaniami retorycznymi. Stern pisze:

Żaden z innych bogów nie dorównuje majestatem i świętością, nie budzi podziwu swoją wspaniałością, ani nie dokonuje cudów. Innymi słowy, innym „bogom” brak boskich atrybutów, dlatego są „nie-bogami”. Tak więc to, co na pierwszy rzut oka wydaje się być uznaniem istnienia innych bogów, jest tak naprawdę odrzuceniem idei, że bogowie, których ludzie czcili, istnieli! Jedynie JHWH, w odróżnieniu od rzekomych bogów, jest majestatyczny w swojej świętości, budzi podziw swoją wspaniałością i dokonuje cudów

– pisze Stern.

Fakt, że pytanie z wersetu, jest jedynie retoryczne, zostaje potwierdzenie w literaturze przedmiotu. Tłumacze NETBible w komentarzu do Wyjścia 15:11 podkreślają:

Pytanie jest oczywiście retoryczne; to sposób potwierdzenia, że nikt nie jest porównywalny z Bogiem

powołując się na pracę C. J. Labuschagne „The Incomparability of Yahweh in the Old Testament” (s. 22, 66-67 oraz 94-97).

Zdanie zacytowanych powyżej autorów zbieżne jest z licznymi wątkami podejmowanymi na kartach Biblii, gdy autorzy, posługując się językiem epoki, dekonstruują mity okolicznych narodów. Postaci znane z mitów ludów ościennych w Biblii używane są w opozycji do JHWH, którego supremacja w porównaniu z nimi jest bezdyskusyjna.

Wąż z ogrodu Eden nie jest potężnym bogiem-potworem morskim, jaki znany był okolicznym narodom, ale zwierzęciem polnym, na którego Bóg nakłada karę, a on nie tylko nie podejmuje walki z Bogiem (motyw starcia bóstw był doskonale znany m.in. w mitach kananejskich), ale nie wchodzi w polemikę z JHWH, przyjmując karę bez sprzeciwu (w przeciwieństwie do ludzi, którzy starają znaleźć wytłumaczenie dla swojego zachowania).

Warto zwrócić na sugestywną polemikę autorów Biblii z wierzeniami okolicznych narodów. W Ks. Wyjścia 7:19 czytamy:

Krew będzie na całej ziemi Egiptu, tak w naczyniach drewnianych, jak i w kamiennych.

Słowa „naczynia” nie ma w tekście oryginału. Mowa jest jedynie o krwi w drewnie i kamieniu. „Drewno i kamień” to symboliczny opis pogańskich bożków na kartach Biblii. Najpierw Bóg za sprawą plag, wymierzonych punktowo w poszczególne bóstwa Egiptu, pokazuje ich niemoc w porównaniu z Jego mocą (np. woda zamieniona w krew vs wiara Egipcjan w Hapi, bóstwo odpowiadające rzekomo za doroczne wylewy Nilu; plaga żab vs bogini Heket, którą wyobrażano sobie jako kobietę z głową żaby itd.). Potem znajdujemy symboliczną wzmiankę o wykrwawianiu się „bogów” z drewna i kamienia. Podsumowując: wyimaginowani bogowie Egiptu są bezsilni w starciu z Bogiem Izraela, a ich symbolicznym końcem jest „wykrwawienie”. Tak naprawdę nie istnieją, ale ich nieistnienie jest oddane językiem epoki, z zacięciem polemicznym z pewną dozą ironii.

Któż równy Tobie – świętością wspaniały

Stern zestawia Boga Izraela z wyobrażeniami o swoich bogach mieszkańców Asyrii i Babilonu. Wierzyli oni, że ich bóstwa emanują ponadnaturalnym blaskiem o nazwie „melammu”. Słowa „świętością wspaniały” to właśnie polemika z tym mitem. To JHWH jest jedynym Bogiem, który jest władny posiadać taki blask, którego istniejące jedynie w wyobraźni ludzi bogowie nie mają. Stern podsumowuje:

Tym samym werset potwierdza, że istnieje jeden Bóg, JHWH, jednocześnie negując istnienie innych bogów. Stąd też ten werset, zawierający retoryczne pytania, jest wczesnym dowodem na monoteizm Izraela.

To, co autor Ks. Wyjścia osiąga przy użyciu pytania retorycznego, w sposób dostrzegalny dokonuje Eliasz, który wykazuje niemoc Baala, w którego ludzie wierzyli jako realnego boga, który jednak nie jest w stanie dokonać oczekiwanych od niego cudów. Obserwując rozpaczliwe próby wybłagania od posągu interwencji prorok Boży drwi:

Eliasz zaczął z nich szydzić, mówiąc: Wołajcie głośniej! Przecież on jest bogiem! Może się zamyślił, a może jest zajęty [czymś innym] albo może gdzieś podróżuje? A może tylko śpi i niebawem się obudzi? (1 Królewska 18:27).

Tak jak autor Ks. Wyjścia nie stwierdza wprost, że bogowie pogańscy nie istnieją, Eliasz wykazuje wprost bezcelowość wiary w „drewno i kamień”.