Dagon – czy był bogiem-rybą?

Próby łączenia syryjskiego bóstwa Dagona z rybą ma swoją długą tradycję. Obecnie uczeni praktycznie nie widzą związku na poziomie etymologii, ale wizerunek boga-ryby był wykorzystywany częstokroć na przestrzeni wieków. Lluís Feliu w swojej monografii poświęconej Dagonowi (vel Daganowi) sięga do genezy tego połączenia.

Pierwszym, który próbował zgłębić źródłosłów Dagona, był Filon z Byblos (żyjący na przełomie I i II w. n.e. starożytny pisarz), który skojarzył go z rolnictwem (hebrajskie słowo דָּגָן (dagan) to ziarno, podobnie trzy spółgłoski: dalet; gimmel; nun, są tak używane w językach zachodniosemickich). Tak więc Dagonowi zostało przypisane wynalezienie ziarna i orki.

Kolejny pomysł na etymologię imienia bóstwa miał Hieronim, znany przede wszystkim z tłumaczenia Pisma Świętego na łacinę. On, a później w ślad za nim inni pisarze średniowieczni, połączyli Dagona z hebrajskim słowem na rybę „דָּג” (dag). To właśnie wtedy Dagon został bogiem-rybą. Jednak jak zaznacza Feliu, „ta propozycja ma niewielu zwolenników wśród współczesnych badaczy”. Ale wymysł Hieronima okazał się być najbardziej trwały w powszechnej świadomości. Do tego stopnia, że obecnie znany katolicki hierarcha Stanisław Gądecki we wstępie do „Komentarza Księgi Jonasza” wspomnianego Hieronima pisze o Dagonie jako „bóstwie czczonym pod postacią ryby” (sic). ¹

Inną propozycją jest próba skojarzenia Dagona z arabskim słowem „dagana” (pochmurny, deszczowy), co z kolei pozwoliło na nadanie Dagonowi statusu boga pogody i połączenie go z Addu-Baalem, innym bóstwem za to odpowiedzialnym, a zgodnie z wierzeniami – synem Dagona. Ta teoria ma większe poparcie w ostatnich latach.

To nie wszystkie propozycje – Feliu omawia je szczegółowo, jednak konkluduje:

„żadna opisana powyżej propozycja etymologiczna nie jest zadowalająca”.

Badacz przyznaje, że za imieniem bóstwa kryje się słowo w przedsemickim języku, którym posługiwała się ludność w prehistorycznych czasach zamieszkująca Dolinę Eufratu. W każdym razie popularna w Internecie etymologia prezentująca Dagona jako boga-rybę na podstawie związku z hebrajskim słowem, znanym z Biblii, jest wykluczona. Nie przeszkadza to wykorzystywać do dziś wizerunku stworzonego na podstawie wyobrażeń przez wiele internetowych źródeł, w tym… rosyjskojęzyczną Wikipedię (stan na 14 maja 2023 r.).