Co oznacza tytuł „Święty Boży”, użyty w stosunku do Pana Jezusa?

Tytuł „Święty Boży” jest stosunkowo rzadko używany w stosunku do Pana Jezusa. W związku z tym bywa, że katoliccy egzegeci spekulują, że duch nieczysty, który wypowiada te słowa, rozpoznaje boskość Jezusa (patrz – Michał Wilk w tekście „Synagoga i egzorcyzm (Mk 1,21-28)” opublikowany na portalu BibleNote.pl). Czy jednak istnieją dowody na takie twierdzenie?

Identyczne stwierdzenie znajduje się również w Ew. Łukasza 4:34, ale zostaje opisana ta sama sytuacja – Jezus zostaje w taki sposób nazwany również przez demona. Światło na użycie frazy rzuca jednak Septuaginta (LXX).

Co oznacza tytuł „Święty Boży”: analogie z Samsonem

The New International Dictionary of New Testament Theology (pod redakcją Colina Browna; wydanie 6.) pod hasłem „Holy” (Święty) zawiera wzmiankę na temat tytułu „Święty Boży”, podkreślając, że można ją znaleźć jedynie w dwóch miejscach Septuaginty (tłumaczenia Starego Testamentu), a mianowicie w Sędziów 13:7 oraz Sędziów 16:17.

„ten tytuł (…) oznacza, że noszący go został napełniony przez świętego. Wyrażenie wskazuje, że Jezus podczas swojego chrztu został obdarzony Duchem Święty i został wypędzony przez Ducha na pustkowie na czterdzieści dni, jak jeden z dawnych proroków czy Nazarejczyk, zanim uczynił pierwszy cud (Marka 1:21 i nast.).”

Następnie autorzy Słownika podkreślają, że wyrażenie zawarte w Ew. Łukasza 1:35 – „dlatego też Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym” wskazuje na podobieństwo z osobą Samsona. On również był świętym Boga „już od łona swojej matki” (Sędziów 13:7).

Co oznacza tytuł „Święty Boży”: inne analogie 

Podobieństwo można dostrzec również w opisie Jana Zanurzyciela -> Marka 6:20:

Albowiem Herod bał się Jana, gdyż wiedział, iż był to mąż sprawiedliwy i święty

Kolejnych analogii można dopatrywać się w tekście Dziejów 4:27, gdzie Jezus zostaje nazwany Świętym sługą.

Autorzy Słownika podsumowują:

We wszystkich tych przypadkach „święty” oznacza należący do Boga i potwierdzony przez Boga. Dlatego opór w stosunku do Jezusa jest równoznaczny z oporem stawianym Bogu.

Nie znaczy to, że Pan Jezus jest Bogiem, ale posłanym przez Boga.

Co oznacza tytuł „Święty Boży”: Święty Boga – Nazarejczyk

Do podobnych wniosków dochodzi amerykański ksiądz rzymskokatolicki, badacz Biblii, autor prawie 40 książek, Raymond E. Brown, uznany komentator biblijny. W swojej pracy „The Birth of the Messiah” dowodzi ścisłego związku między tytułem „Nazarejczyk” a „Święty”, czyli w obu przypadkach „przeznaczony na służbę Bogu od narodzin”. Interpretuje proroctwo zapisane w Mateusza 2:23 – „Będzie nazwany Nazarejczykiem” jako cytat z ks. Izajasza 4:3 („Kto pozostanie na Syjonie i ocaleje w Jerozolimie, będzie nazwany świętym” – Brown w przypisie nr. 28 przytacza wariant LXX w liczbie mnogiej – „Ci, którzy przetrwają na Syjonie…”, komentując: „fakt, że ten fragment odnosi się do resztki ludu Bożego stanowi wartość dodaną, ponieważ Mateusz zajmował się już tematem ponownego przeżywania przez Jezusa historii Izraela”).

Powołuje się także na wzmiankowany wcześniej werset Sędziów 16:17.

Warto podkreślić, że przytaczane warianty LXX oddają Sędziów 16:17 zarówno jako „Naziraios” (Nazarejczyk), jak i „Hagios” (święty), z kolei tekst masorecki ma נָזִיר (Nazir) – Nazarejczyk (mimo to np. Biblia Poznańska oddaje: „jestem poświęcony Bogu od łona mej matki”). Brown podkreśla, że tytuł Nazarejczyk w Aleksandryjskiej LXX wziął się stąd, że jest bardziej dosłowna.

W dalszym fragmencie tekstu Autor podkreśla, że tytuły „Nazarejczyk” i „Święty” są stosowane zamiennie. Taką samą konkluzję zawiera „The Oxford Bible Commentary” pod redakcją Johna Muddimana oraz Johna Bartona.

Dzięki temu w przypadku Pana Jezusa mamy do czynienia z grą słów (rodzinna miejscowość to Nazaret), a także wypełnienie proroctwa, że „Jezus będzie Świętym Bożym, odłączonym jak Samson od łona matki”.

Pan Jezus miał zbawić lud, tak jak Samson, który miał uchronić Izrael od Filistynów:

Oto poczniesz i porodzisz syna, a brzytwa nie dotknie jego głowy, gdyż chłopiec ten będzie Bożym nazirejczykiem od chwili urodzenia. On to zacznie wybawiać Izraelitów z rąk filistyńskich (Sędziów 13:5)

Porównaj Mateusza 1:21: […] On bowiem zbawi swój lud od jego grzechów.

Co oznacza tytuł „Święty Boży”: analogie z Pawłem i innymi chrześcijanami

Warto nadmienić, że apostoł Paweł poddał się procedurze opisanej w ks. Liczb jako rytuał związany z przysięgą nazirejską (Dzieje 21:18-26), a spekuluje się, że w jego życiorysie takich odniesień może być więcej (zobacz nasz artykuł na ten temat).

Według wczesnochrześcijańskiego pisarza Hegezypa (II w.) również Jakub nie pił wina, ani nie golił głowy (za „Historia kościelna Euzebiusza”). Wczesna eklezja chrześcijańska jest nazywana sektą Nazarejczyków (Dzieje 24:5), co zostaje potwierdzone przez Tertuliana (Adversus Marcionem 4.8), z kolei w pismach rabinicznych pojawi się tytuł „nosrim”. Syriaccy chrześcijanie tytułowali się „nasraja”. Stąd autorzy „Oxford Bible Commentary” formułują wniosek:

Jest prawdopodobne, że członkowie społeczności związanej z Mateuszem nie nazywali siebie chrześcijanami (termin, którego nie ma w tej Ewangelii), ale „Nazarejczykami”, co spowodowałoby, że werset Mateusza 2:23 miałby jeszcze większy efekt; naśladowcy Jezusa noszą imię, które on nosił.

Co oznacza tytuł „Święty Boży”: konotacje mesjańskie

Uzupełnienie może stanowić egzegeza Ewangelii Jana 6:69, gdzie czytamy również:

A my uwierzyliśmy i przekonaliśmy się, że Ty jesteś Świętym Boga (Biblia Paulistów)

Na marginesie, warto zauważyć, że Textus Receptus ma tutaj:

A my uwierzyliśmy i poznaliśmy, że Ty jesteś Mesjasz – Syn Boga żywego (Toruński Przekład Nowego Przymierza)

Symptomatyczne, że wariant ów wskazuje na mesjańskie (zbawcze) konotacje, co potwierdza obserwacje naukowców wskazujących na ścisły związek z Samsonem, który również miał zbawić Izrael od Filistynów. Potwierdzają to pozostałe echa na temat „uświęcenia” w Ew. Jana:

to czemu wy [o Tym], którego Ojciec poświęcił i posłał na świat, mówicie: „Bluźnisz”, dlatego że powiedziałem: „Jestem Synem Bożym”? (Jana 10:36)

Ja uświęcam się za nich, aby i oni zostali uświęceni w prawdzie (Jana 17:19)

Drugi cytat kieruje naszą uwagę na wcześniej przytaczane przykłady Jakuba i Pawła; widzimy silną konotację między tytułem „święty” czy „poświęcony”, a wyznaczony do specjalnego zadania przez Boga.

Jeszcze mocniejszego dowodu na „Mesjasz = Święty Boga” dostarcza Harry Whittaker w „Studies in the Gospels”, który zauważa:

Tytuł nie był nowym wymysłem, ale ma swoje źródła w w wielkim proroctwie Daniela o „Siedemdziesięciu Tygodniach” – „Siedemdziesiąt tygodni jest postanowione (…) dla namaszczenia Świętego Świętych (…) pomazańca (lub Mesjasza np. w Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej) księcia” (Daniela 9:24-25 / Biblia Lubelska; z kolei sama ks. Daniela 9 wspomina Psalm 89:18-20). Czy Jezus nie przyszedł na ich (demonów – red.) obszar, oznajmiając, że „czas się wypełnił” (Marka 1:15)?

– pyta Autor opracowania, wykazując ścisły związek między pojawieniem się Mesjasza a wypełnieniem się proroctwa Daniela, co wywołało reakcję demonów.

Co oznacza tytuł „Święty Boży”: związek z tytułem „sprawiedliwy”

Z kolei „The Expositor’s Bible Commentary” pod redakcją Franka E. Gaebeleina zwraca uwagę na inne możliwe związki, a mianowicie słowa apostoła Piotra, który w mowie w Jerozolimie cytuje Psalm 16:10:

Bo nie zostawisz duszy mej w otchłani i nie pozwolisz, by święty twój uległ zniszczeniu (Dzieje 2:27)

Natomiast w kolejnym rozdziale „święty” występuje obok „sprawiedliwy”

Zaparliście się Świętego i Sprawiedliwego, a wyprosiliście ułaskawienie dla zabójcy (Dzieje 3:14)

Użycie wraz z tytułem „sprawiedliwy” wskazuje na zastosowanie określenia do człowieka, a nie do Boga. Thayer’s Greek Lexicon podaje wyjaśnienie greckiego δίκαιος (dikaios), jako mające swoje korzenie w hebrajskim צַדִּיק (cadik), czyli przestrzegającego praw Bożych i ludzkich. Święty i sprawiedliwy był również Jan Zanurzyciel (Marka 6:20), o czym wspomnieliśmy powyżej.

Co oznacza tytuł „Święty Boży”: Elizeusz między życiem a śmiercią

„The Jewish Annotated New Testament” wydobywa jeszcze jedno prawdopodobne nawiązanie do tytułu „Święty Boży”. Na stronie 61. w przypisie do cytowanego wcześniej zajścia z duchem nieczystym, autorzy przytaczają podobny tytuł, który został zastosowany do Elizeusza (2 Królewska 4:9). Zwracają uwagę, że kontekst użycia tytułu może nie być przypadkowy. Tak jak Elizeusz przywraca do życia syna Szunemitki (2 Królewska 4:35), tak demon, uosabiający sferę śmierci, zostaje ujarzmiony przez Jezusa. W odniesieniu do wagi tytułu „święty Boży” autorzy komentują:

„taki prorok przywraca właściwą granicę między demonicznym królestwem śmierci a światem życia stworzonym przez Boga”.

Niezależnie, czy taka analogia wydaje nam się uzasadniona, aplikacja tego samego tytułu zarówno do proroka Elizeusza, jak również do Mesjasza, zdaje się wykluczać suponowaną przez katolickiego egzegetę boskość Chrystusa, rzekomo związaną z tym tytułem. Szczególnie, że w innym komentarzu autorzy tej samej publikacji przypominają, że świętym JHWH zostaje nazwany Aaron

I byli zawistni Mojżeszowi w obozie, Aaronowi, świętemu Boga
(Psalm 106:16 / Przekład Cylkowa)

Co oznacza tytuł „Święty Boży”: Podsumowanie

Podsumowując, podstawy, by tytuł „święty Boga” sugerował boskość Mesjasza, są wątłe i mogą jedynie opierać się na zmodyfikowanym tytule „święty Izraela” (występującym m.in. w proroctwie Izajasza), który bywa, że był odnoszony do Boga JHWH (jednak również do Mesjasza, jak w cytowanym przez nas Psalmie 89). Jeśli jednak potraktujemy frazę „święty Boga” dosłownie, kontekst Pisma Świętego sugeruje, że chodzi o człowieka, który został wyznaczony do specjalnego zadania przez Boga, w tym wypadku Mesjasza.