Księga Przysłów 13:24 [komentarz]. „Kto oszczędza rózgi, nienawidzi swego syna…”

Przekład Ekumeniczny: Kto oszczędza rózgi, nienawidzi swego syna, kocha go ten, kto w porę go karci
Nowa Biblia Gdańska: Kto powściąga swą rózgę – nienawidzi swojego syna; lecz kto go miłuje zawczasu go karci

Księga Przysłów 13:24 [komentarz]

Islip Collyer w książce „Principles and Proverbs”

„Oszczędź rózgę i zepsuj dziecko” („Spare the rod and spoil the child” – ang.) to powiedzenie znane każdemu ¹. Salomon był jeszcze bardziej stanowczy. Trudno pomyśleć nawet o czymś równie dobitnym.

Jednak interpretując „ponure przypowieści mędrców”, nie zawsze musimy kłaść nacisk na dosłowność, nawet w przypadkach, w których dosłowny sens można łatwo zastosować. Nikt nie wziąłby odniesienia do nienawiści w sensie dosłownym, ponieważ jest całkiem oczywiste, że destrukcyjna pobłażliwość jest zwykle wyrazem prawdziwej, ale niezbyt mądrej miłości.

To powiedzenie oznacza, że efekt rodzicielskiej słabości jest tak zły, że przypomina nienawiść w swoich skutkach, mimo że jej przyczyną jest miłość. To powiedzenie jest zrozumiałe i stanowcze, ale nie do końca dosłowne. Dlaczego więc w drugiej części powiedzenia nie kładzie się nacisku na nic z wyjątkiem prawdziwej rózgi i fizyczny ból? Korygowanie może być dokonane słowem i spojrzeniem oraz setkami różnych zachowań w zależności od okoliczności, z których część może być bardziej skuteczne niż rózga, chociaż czasem nawet ona może być konieczna.

Dzieci w starożytnych kulturach

Stosowanie kar cielesnych nie był obce kulturom tamtych czasów.

Ahikar mędrzec z Asyrii, mawiał: „oszczędzanie kija to psucie dziecka”, jednak w przeciwieństwie do Biblii, wiązał to z przekleństwem rzuconym przez bóstwo („zostaną przeklęci przez Szamasza, boga sprawiedliwości”) ²

O rózdze jako metodzie wychowawczej (popularnej również w Imperium Rzymskim) wspominał Paweł (1 Koryntian 14:21). „An Encyclopedia of the Biblical World” wspomina, że rózga w kulturze hebrajskiej mogła jednak kojarzyć się trochę inaczej niż Europejczykom wychowanym w XX czy XXI wieku.

W tym przypadku termin może odnosić się do troski pasterza o uważne obserwowanie, a nie brutalne karanie

– czytamy, a autorzy zaznaczając, że priorytetem było uchronienie młodego człowieka przed późniejszymi kłopotami w starszym wieku. Dodają jednak, że późniejsze hebrajskie metody wychowania rekomendowały kary cielesne celem zachowania porządku w klasie (Joseph Jacobs i Louis Grossman, 2005 r.). „The Anchor Yale Bible Dictionary” podkreśla, że kultura hebrajska nie była wyjątkiem na tle epoki, a dzieci znajdowały się na marginesie życia, gdzie faworyzowano osoby starsze (Przysłów 16:31; Hioba 12:12; Syracha 25:4-6), z kolei kary cielesne był akceptowane (także Przysłów 19:18; Przysłów 22:15; Przysłów 23:13; Syracha 30:1, Syracha 30:12).

Czytaj także: Księga Przysłów 13

Bóg działa wbrew stereotypom

Sam Pan Jezus wykazywał wiele ciepła w stosunku do najmłodszych, którzy w przeciwieństwie do czasów obecnych nie mogli liczyć na specjalne traktowanie ze strony dorosłych (eksponowana rola dzieci i specjalna troska im okazywana to efekt ewolucji ich praw, która tak naprawdę zaczęła się w XIX wieku). Porównaj -> Marka 10:13-14, Mateusza 19:14, Łukasza 18:16.

Bo sam Bóg działa inaczej niż ludzie. Dzieci i młodzi odgrywają rolę w Jego planie. Bóg obdarza łaską nie zawsze pierwszych, a więc pierworodnych, faworyzowanych przez kulturę, ale tych, którzy powinni pozostać w cieniu (przyjmuje ofiarę od Abla, a nie pierworodnego Kaina). Bóg informuje Rebekę, że to starszy syn będzie służył młodszemu (Rodzaju 25:23).

Mimo wszystkich ograniczeń narzucanych przez kulturę Józef zostaje wybrany przez Boga i robi spektakularną karierę dzięki mądrości danej przez Boga (np. odczytywanie snów i mądrość zarządzania Egiptem – porównaj: Przysłów 2:6-7). To on otrzymuje podwójne błogosławieństwo od ojca, mimo że jest najmłodszy (Rodzaju 48:1-22, Rodzaju 49:22-26). Sam Józef żąda podwójnego błogosławieństwa dla starszego syna – Manassesa, a otrzymuje je młodszy Efraim (Rodzaju 49:13-20). Dawid jest najmłodszy i nie imponuje warunkami fizycznymi, ale to on zostaje wybrany przez Samuela, mimo że dotąd wykonuje niewdzięczną pracę, zlecaną dzieciom (1 Samuela 16:1-13).

Deuterokanoniczna Księga Mądrości odnotowuje:

Wszechwładny nie zważa na osobę ani się boi wielkości, bo sam stworzył wielkich i małych, i troszczy się jednakowo o wszystkich (Mądrości 6:7; Biblia Poznańska).

To dzieci są w stanie dostrzec Boże cuda i oddać Mu chwałę (-> Psalm 8:2)

„nienawidzi”

Słowo „nienawidzić” może również wprowadzać w błąd współczesnego czytelnika. Zarówno greckie miseō, jak i hebrajskie śānē mogą odnosić się do znanej nam obecnie „nienawiści”, ale również, jak podaje „The New Unger’s Bible Dictionary”,  „nienawidzić” to „kochać/miłować mniej”. W takim sensie, a więc nie jako zupełnego przeciwieństwa miłości, ale raczej miłośnie niepełnej występuje także w Malachiasza 1:3 („Ezawa znienawidziłem…”) i przytoczone te same słowa po grecku w Rzymian 9:13. Komentatorzy widzą tutaj również rodzaj hiperboli.