Bracia Polscy a nieśmiertelność duszy

Krótkie resume ich wierzeń znajduje się w Encyklopedii Religii [cytowanej za:], gzie czytamy:

Wielu z nich [Socynian] odrzuca także metafizyczność i o odrębne istnienie duszy, wierząc, że człowiek jest całkowicie materialny i że jedyną perspektywą nieśmiertelności jest chrześcijańska nauka o zmartwychwstaniu. Co oczywiste, koncepcja pośredniego stanu świadomości pomiędzy śmiercią a zmartwychwstaniem zostaje odrzucona; bo tak jak cały człowiek umiera, tak też cały człowiek ma zostać powołany do życia w wyznaczonym czasie zmartwychwstania (…) okres pośredni spędzając w stanie całkowitej nieprzytomności. ¹

Sam Faust Socyn wypowiedział się przeciw wrodzonej nieśmiertelności duszy w 1563 r., zaledwie rok po wydaniu „Komentarza do pierwszego rozdziału Ewangelii św. Jana”, gdzie odrzucił bóstwo Chrystusa. Walenty Szmalc tak zanotował jego zapiski:

Zmarli są unicestwiani, ciało rozpada się w proch, duch powraca do tego, który go dał, to jest do Boga; dusza nie odczuwa żadnej rozkoszy ani cierpień, i przeto, ponieważ życie jest ich formą, a życie ich zanikło, nie ma w ogóle żadnych dusz zmarłych.

Dusza ludzka, jeśli pojmować ją jako ducha, żyje po śmierci, wprawdzie nie sama przez się, lecz w Bogu. Nie jest jednak ani osobą, ani też w osobie, która ma świadomość, ale istnieje na swój sposób, ponieważ powraca do Boga. Gdyby bowiem prawdziwie żyła po śmierci człowieka, człowiek nie poniósłby żadnej kary, ale zażywałby przyjemności. A przecież człowiek ukarany został śmiercią wieczną (Rzymian 3).

Z natury wszyscy ludzie podlegają temu dekretowi i dlatego, ściśle mówiąc, dusza lub duch człowieka nie może istnieć po śmierci. Duszy nigdy nie pojmuje się jako substancji, która by życie sprawiała, lecz jest ona jakością, to znaczy samą tylko formą, zdolnością i siłą życiową, natomiast duch jest tym, który wytwarza w człowieku życie i ową jakość, i z niego pochodzi owa siła życiowa, która zależnie od swej różnorodności przybiera również rozmaite nazwy

Sam Szmalc argumentował, że nieśmiertelność, będąca darem od Boga, nie może być udziałem grzeszników, nazywając rozumowanie, z którym polemizował, absurdem. Z kolei niesprawiedliwością tytułował obdarzenie nieśmiertelnością człowieka, aby później go męczyć w piekle przez całą wieczność.

Niczego bardziej odległego od sprawiedliwości nie można by sobie wymyślić

– pisał ².