Alfred Loisy – od ekskomuniki do miana ojca modernizmu Kościoła

Jest uznawany za twórcę modernizmu w Kościele rzymskokatolickim. ¹

Był krytykiem tradycyjnych poglądów na interpretację Biblii.

Jego poglądy teologiczne doprowadziły do konfliktu z władzami kościelnymi, w tym z papieżami Leonem XIII oraz Piusem X (tzw. słynna kontrowersja modernistyczna). W 1893 został został zwolniony ze stanowiska profesora Institut Catholique de Paris. Jego książki zostały potępione przez Kurię Rzymską, a w 1908 został objęty ekskomuniką (Vitandus – ekskomunikowany nietolerowany).

Alfred Loisy: ekskomunika

Po powstaniu Ecole Biblique można było wyczuć w Kościele atmosferę zmian i otwarcie na nieskrępowane (w tym krytyczne) badanie Biblii. Ale w 1893 r. ukazała się encyklika Providentissimus Deus, w której Leon XIII dalej przyznawał pierwszeństwo łacińskiej Wulgacie (jednak zielone światło otrzymały również inne przekłady), a katoliccy egzegeci dodatkowo nie mogli wykraczać poza to, co stanowił dogmat kościelny.

W tamtym właśnie czasie działał Loisy, który tak został scharakteryzowany przez Catholic Study Bible: „żaden katolicki interpretator Pisma Świętego nie wykraczał tak bezpośrednio przeciwko” idei, że „najwyższym arbitrem interpretacji jest doktryna Kościoła nauczana przez magisterium”. ²

Tymczasem katolicki teolog nie wahał się stosować w swoich pracach popularnych w środowisku protestanckim historyczno-krytycznych metod badania Biblii. Jego książka „Ewangelia i Kościół”, wbrew temu czego żądał Papież, zadawała kłam utartym poglądom, np. głosił, że „wiele tekstów Nowego Testamentu miało charakter ahistoryczny i w rzeczywistości zostało stworzonych przez wczesny kościół”. Rozróżniał między historyczną postacią Jezusa a Jezusem – obiektem wiary, a także „twierdził, że Jezus był nieświadomy swojej boskości”.

Loisy stracił stanowisko profesora w paryskim Katolickim Instytucie, a „w 1907 r. „jego błędy” potępiło Święte Oficjum” na kartach encykliki Lamentabili.

Kolejny papież Pius X w 1908 r. w encyklice „Pascendi dominici gregis” potępił „605 „modernistycznych: twierdzeń”, w tym, że Pismo może zawierać błędy (por. akapit poniżej: „Alfred Loisy: pogląd na temat natchnienia Pisma”). Ofiarą takiego kursu padł Loisy, który został ekskomunikowany. Na kościelnym indeksie znalazło się pięć jego książek. ³ Na ironię zakrawa fakt, że o ile jego książki trafiły na indeks w 1932 r. „to większość jego prac egzegetycznych i teologicznych może obecnie zostać zaakceptowana przez Kościół katolicki”. ⁴

Alfred Loisy: poglądy na temat Kościoła i Trójcy

Zasłynął słowami „Jezus ogłaszał królestwo, a tymczasem to Kościół przyszedł”. ⁵

Jeden ze słowników biblijnych tak rozwinął myśl francuskiego badacza:

Utworzenie kościoła było postrzegane jako odejście od głoszenia Jezusa. Jezus głosił królestwo Boże i „radykalny monoteizm” (…) Zamiast głosić to, co głosił Jezus, Kościół głosił samego Jezusa ⁶

Sam Loisy był rozczarowany teologią Kościoła, w tym nauki o Trójcy. Pisał:

Od średniowiecza doktryna katolicka przybrała formę systemu logicznego. Jest to spójna struktura, składająca się z wzajemnie podtrzymujących się części; wspaniała katedra, której zasadnicza słabość, jak stwierdził Renan, polega na kruchości jej fundamentów… Spekulacje św. Tomasza na temat Trójcy — tajemnicy Boga, który zjednoczył trzy osoby w jedną istotę, całą osobę, pomyślane tak, aby pasowały do przypadku i arbitralnie dostosowane do tradycyjnego dogmatu – wywarło na mnie wrażenie ogromnej logomachii. Zamiast wzbogacić mój umysł, spekulacje te pozostawiły jakby pustkę, a ich całkowity efekt jedynie pogłębił moje wewnętrzne zamieszanie i niepokój dotyczący niewidzialnego przedmiotu wiary. ⁷

Alfred Loisy: poglądy na temat zmartwychwstania i eucharystii

W książce „Les évangiles synoptiques” pisał tak o śmierci Jezusa:

żołnierze zdjęli ciało z krzyża przed zmrokiem i wrzucili je do jakiegoś wspólnego grobu, gdzie wrzucano ciała przestępców… Warunki pochówku były takie, że po kilku dniach nie można było rozpoznać zwłok Zbawiciela, jeśli ktoś by ich szukał… Nikt nie zaprzeczy, że Jezus umarł na krzyżu. Nikt nie był w stanie udowodnić, że nie zmartwychwstał.

Loise powątpiewał również w historyczność eucharystii, szczególnie aspekt mocno akcentowany w Kościele Rzymskokatolickim.

idea komunii z Bogiem poprzez wypicie krwi ofiary złożonej w ofierze nigdy nie zrodziła się w głowie Żyda ⁸

– pisał.

Alfred Loisy: pogląd na temat natchnienia Pisma

Podobnie jak inny katolicki badacz, Friedrich von Hügel, powątpiewał w tradycyjną dla Kościoła doktrynę o natchnieniu Pisma.

natchnienie Pisma Świętego zakładało jego wystarczalność w sprawach wiary i moralności, a nie jego doskonałość; i że każda księga biblijna, będąc dziełem swego czasu, z konieczności była obciążona błędami w faktach i opiniach – doskonała księga, ważna pod każdym względem w każdym okresie jej historii, jest w rzeczywistości całkowitą niemożliwością

– tak ich poglądy podsumował „A Dictionary of Biblical Interpretation” ⁹.