IV wiek momentem zwrotu w rozwoju Kościoła

Decydujące dla kształtu kościoła w późniejszych wiekach okazało się IV stulecie, które zmieniło naturę stosunków Kościoła z otaczającym go światem i spowodowało powstanie Kościoła Katolickiego ze wszystkimi tego konsekwencjami. Tak opisuje to prof. Edwin A. Judge, zwracając uwagę na stopniowy wzrost chrześcijaństwa i przełomowe znaczenie IV wieku, niekoniecznie w pozytywnym sensie. Pisząc o rozwoju popularności nowej religii w Imperium rzymskim Judge zauważa:

Możemy mieć wrażenie Kościoła, który czerpał ogromną zachętę z własnej świadomości stałego i nie dającego się powstrzymać wzrostu. To samo w sobie jest faktem wielkiej wagi.

Przełom następuje w IV wieku.

Wraz nagłym zyskaniem społecznego uznania i rozluźnieniem zewnętrznej presji w IV wieku, na scenie pojawił się Kościół katolicki wyróżniający się spośród grup mających tylko lokalne powiązania. Idea Kościoła jako uniwersalnego rozwija się jako pałka służąca do pokonania przeciwników w łonie kościoła. To katolicyzm ma być miernikiem ortodoksji.

Wraz z zyskaniem najpierw swobody działania, a później przywilejów wynikających ze statusu religii Imperium, kościół z sieci lokalnych wspólnot wchodzi w nowy etap swojego rozwoju. Mając akceptację, a później poparcie Imperium, zyskuje również jego twarz, a swoją dominację zdobywa nie symbolicznym mieczem Słowa Ewangelii, ale jak najbardziej dosłowną pałką przemocy, która stanie się symbolem tworzenia tego, co współcześnie znane jest jako mająca długą historię ortodoksja.