Adam Pastor – jeden z pionierów antytrynitaryzmu w okresie Reformacji

Życiorys Adama Pastora

Adam Pastor urodził się między 1500 a 1510 rokiem w Dörpen. Po ukończeniu edukacji przygotowującej do wykonywania posługi katolickiego księdza w 1531 roku objął parafię w Aschendorf w Emsland. Prawdopodobnie pod wpływem Jana Matthysa niedługo później dołączył do ruchu anabaptystów. Po niepowodzeniu ruchu anabaptystów, którzy dążyli do zmiany porządku społecznego, Pastor dołączył do grupy anabaptystów skupionych wokół Menno Simonsa i Dirka Philipsa, którzy stali na pacyfistycznych stanowiskach w duchu Stäbler (grupa anabapytstów na Morawach, odrzucająca użycie jakiejkolwiek siły, opowiadająca się za ścisłym pacyfizmem). Pastor skierował ostrą krytykę, biorąc na cel mesjanistyczne idee przywódcy holenderskich anabaptystów Davida Jorisa.

Już w 1542 r. Pastor został powołany na jednego z pięciu nowych przywódców menonitów. Niebawem przeciwstawił się Dirkowi Philipsowi. W przeciwieństwie do Philipsa Pastor w coraz większym stopniu stał na stanowisku antytrynitarnym. Po synodach anabaptystów, które odbyły się w Emden (Fryzja Wschodnia) i Goch (Dolny Ren) w 1547 r., Pastor został w końcu wykluczony przez Dirka Philipsa. Wykluczenie nałożone przez Philipsa budziło jednak kontrowersje, tak więc Pastor nie ustawał w swoich działaniach. Uformowało się stronnictwo Adamitów, nazwanych tak ze względu na jego imię. Debata (tematem była boskość Chrystusa oraz jego antytrynitarne poglądy) z innymi przywódcami menonitów w Lubece w 1552 r. nie przyniosła porozumienia i ostatecznie Pastor zostal definitywnie wykluczony.

W swojej wydanej po 1552 r. książce „Underscheit tusschen rechte Leer unde valsche Leer” Pastor potępił knowania katolicyzmu oraz ruchu powstałego wokół Davida Jorisa.

Pastor zmarł między rokiem a 1560 a 1570; miejsce śmierci nie jest znane, być może było to Emden lub Münster.

Znaczenie Adama Pastora

W pracy „A History of Unitarianism Socinianism and its Antecedents” Thomas Lamb Eliot określa go mianem „najbardziej błyskotliwego uczonego spośród holenderskich anabaptystów tamtych czasów”. Wg autora Pastor był „nieustraszony, pobożny”, a zarazem był „pierwszym prawdziwym unitarianinem w Europie, wyprzedzającym o 20 lat najbardziej daleko posunięte stanowiska zajmowane przez unitarian w Polsce i Transylwanii”.

Niewykluczone, że Pastor znajdował się częściowo pod wpływem Johanna Campanusa (inny działacz reformacji, zaliczany do ruchu anabaptystów), jednak Lamb Eliot utrzymuje, że jego poglądy były oryginalne, a system myślenia został ukształtowany pod wpływem samodzielnej lektury Pisma Św., które znał świetnie. Pastor bronił pozycji antytrynitarnych w obrębie ruchu anabaptystów, którego przywódcy po pewnym czasie wrócili na trynitarne stanowiska ortodoksji.

Poglądy Adama Pastora

Pastor był zwolennikiem prostej jedności Boga, który jest osobną osobą od Chrystusa; trynitaryzm to według niego tak naprawdę tryteizm (czyli mówiąc wprost, trzej bogowie). W jego systemie wartości Chrystus jest po prostu Synem Bożym, który narodził się w cudowny sposób i jest podporządkowany Bogu. Lamb Eliot tak streszcza poglądy Pastora:

Boskość Chrystusa to mądrość, słowo, wola, moc i działanie Ojca w nim. Uważanie go za współwiecznego i równego Bogu oraz oddawanie mu czci jako takiemu sprawia, że osoba jest winna bałwochwalstwu.

Pastor tak z kolei widział Ducha Świętego:

Duch Święty nie jest osobnym bytem, ani osobą, lecz tchnieniem Boga, pobudzającym w nas wszystko, co dobre.

Adam Pastor a Spiritus

Lamb Eliot podkreśla, że późniejsi socynianie utrzymywali, iż to on jako pierwszy wykładał im doktryny, przebywając w Niederlandach.

Tajemniczy gość z Niderlandów, zwany jako Spiritus, uchodzi za osobę, która jako pierwsza zakwestionowała dogmat Trójcy Świętej na ziemiach polskich. W swojej pracy „Nariatio compendiosa” Andrzej Wiszowaty spekulował, że pod tym pseudonimem być może krył się właśnie Pastor, jednak późniejsi badacze holenderscy odrzucili taką ewentualność. Do dziś nie wiadomo, kim był ów Spiritus, który podczas obiadu u swoich polskich gospodarzy zakwestionował troistość Boga podczas dyskusji, kiedy goście przeglądali książki gospodarza…

źródła

• paragraf „Życiorys Adama Pastora” to tłumaczenie niemieckojęzycznego artykułu Wikipedii
• pozostałe akapity oparte na pracy „A History of Unitarianism Socinianism and its Antecedents” (Thomas Lamb Eliot)