Muzyka z Biblii odszyfrowana. Tak brzmiał w oryginale Psalm 145

Suzanne Haïk-Vantoura (1912 – 2000) była francuską nauczycielką muzyki, kompozytorką i teoretykiem muzyki. Zasłynęła z odszyfrowania znaków znajdujących się na manuskryptach masoreckich zawierających tekst biblijny i identyfikacji ich jak tony muzyczne. Dzięki niej wiemy, że cała Biblia hebrajska była… pieśnią.

Hebrajska kantylacja to sposób śpiewania hebrajskiego tekstu Biblii. Haïk-Vantourze udało się odszyfrować masorecką kantylację, która przez setki lat pozostawała tajemnicą, i wydała wyniki swoich badań jako pracę „La Musique de la Bible revélée” (czyli: „Muzyka Biblii odkryta”). Średniowieczni skrybowie wiernie przepisywali znaki kantylacji, ale dopiero dzięki badaniom Francuzki stały się one znane i zrozumiane. Badaczka zdała sobie sprawę, że wszystkie symbole (te-anim), które po dopasowaniu ich do spójnego systemu, umożliwiły odgrywanie muzyki Biblii w formie pięknych melodii, a nie przypadkowych dźwięków, jak chcieliby krytycy. Takie właśnie melodie śpiewali Lewici w świątyni w Jerozolimie, czy pielgrzymi udający się do Świętego Miasta na jedno ze świąt Izraela.

Muzyka z Biblii odszyfrowana

Zapis, który znajdujemy w manuskryptach, to cheironomia, czyli system umożliwiający dyrygowanie zespołem śpiewaków za pomocą ruchów ręki i ramion.

Cheironomia sięga swoimi korzeniami starożytnego Egiptu – dowody jej obecność w kulturze hebrajskiej są oczywiście zrozumiałe, zważywszy na jej liczne ślady w Biblii. Jednak między obydwoma rodzajami występują różnice, m.in. egipska i hebrajska opierają się na różnych systemach skal, różnych gestach rąk oraz obecności lub braku użycia palców i jednej lub dwóch rąk.

John Wheeler, jeden z ekspertów prowadzących badania nad pracami Haïk-Vantoury i redaktor jej opus magnum , stwierdził, że co prawda egipska cheironomia mogła zainspirować Mojżesza, to na pewno nie była jej imitacją (podobnie jak Arka Przymierza, która przypomina konstrukcje występujące w Egipcie, nie jest ich kopią, ale pewnym odbiciem motywów popularnych w świecie starożytnym). Warto jednak podkreślać, że wykorzystanie podobnych technik muzycznych stanowi pośredni (bynajmniej nie ostateczny) dowód na autentyczność wydarzeń opisanych w Księdze Rodzaju (autentyczność Exodusu, który musiał być poprzedzony pobytem w Egipcie i stykiem z tamtejszą kulturą, i postaci Mojżesza, wykształconego na dworze egipskiego faraona).

Muzyka biblijna – efekt prac Boba MacDonalda

W serii artykułów prezentujących starożytną muzykę będziemy opierali się na pracy Boba MacDonalda, który dzięki tytanicznej wieloletniej pracy potwierdził odkrycia Haïk-Vantoury, a jej efekty widzimy poniżej. Zainteresowanych technicznymi aspektami zapisu w tekście hebrajskim odsyłamy do prezentacji stworzonej przez MacDonalda – niestety tylko po angielsku, ale można skorzystać z narzędzia YouTube – automatycznego tłumaczenia na polski). Tutaj znajduje się wersja PDF.

Bywa, że między wynikami prac MacDonalda a Haïk-Vantoury występują niewielkie różnice, wynikające z drobnych różnic między manuskryptami masoretów a starszym Kodeksem Leningradzkim, z którego korzystał MacDonald, jednak nie mają wpływu na całość kompozycji.