Aloes w Biblii: znaczenie symboliczne. Namaszczenie na śmierć i panowanie Króla

W symbolicznej scenie Nowego Testamentu pojawia się rzadko wspominana  Biblii roślina – aloes. Jakie jest jej znaczenie? W poniższym artykule przyjrzymy się, jak rozumieć jej symbolikę, która wyłania się z kart Pisma Świętego.

Jana 19:39
Przyszedł też Nikodem, ten, który poprzednio przybył w nocy do Jezusa, niosąc około stu funtów mieszaniny mirry i aloesu. [Biblia Warszawsko-Praska]

Aloes w Biblii: Czym jest aloes

Na początku kilka faktów. Wiemy, że „jest pozyskiwany z miąższu liści rośliny” należącej do rodziny asfodelowatych. „Przyprawa jest aromatyczna i gorzka w smaku” ¹. Z powyższego fragmentu dowiadujemy się, że Nikodem przyniósł aloes jako mieszaninę z mirrą. Powód? „[Aloes] stosowany z mirrą działa jako środek suszący; a zapach przeciwdziała woni rozkładającego się ciała” ². Jak zauważają autorzy „The Expositors Bible Commentary”, ilość substancji wskazuje „zarówno na bogactwo Nikodema, jak i jego docenienie osoby Jezusa” ³. Herodot pisał, że w czasach starożytnych aloes był uważane za produkt o wysokiej wartości.

Aloes w Biblii: namaszczenie króla

Jakie obrazy mogły pojawić się w głowie Hebrajczyków, żyjących w tamtym okresie, którzy widzieli scenę opisaną w powyżej zacytowanym Jana 19:39? Uczniów pogrążonych w smutku mógł pokrzepić fragment Psalmu 45:

Psalm 45:7-8
(7) Miłujesz sprawiedliwość, wstrętna ci nieprawość, dlatego Bóg, twój Bóg, namaścił ciebie olejkiem radości hojniej niż równych ci losem;
(8) wszystkie twoje szaty pachną mirrą, aloesem; z pałaców z kości słoniowej radują cię lutnie. (Biblia Tysiąclecia II)

Zauważamy, że w paralelnym wersecie aloes, którym miał być namaszczony król, jest porównany m.in. do sprawiedliwości. Autorzy Starego Testamentu w innych fragmentach posługują się grą słów, aby porównać olejek do dobrego imienia. W Kaznodziei 7:1 oraz Pieśni nad Pieśniami 1:3 zestawili podobnie brzmiące słowa obok siebie: שֶׁמֶן (szemen) – olejek oraz שֵׁם (imię) ⁴

Skąd w królewskim pałacu aloes, zazwyczaj spotykany w Indiach? Spekuluje się, że to orszak królowej Szewa przywiózł je do Jerozolimy („Przybyła do Jerozolimy z bardzo wielkim orszakiem, z wielbłądami niosącymi wonności”; 1 Królewska 10:2, 1 Królewska 10:10).

Jakie znaczenie miało takie namaszczenie? To w Starym Testamencie udzielenie władzy i mocy, a także błogosławieństwa. „Poprzez namaszczenie król stawał się sprawującym szczególną władzę” ⁵.

Aloes w Biblii: Jezus Chrystus wyłamuje się stereotypom

Widzimy, że o ile, jak zauważają komentatorzy biblijni, namaszczenie króla w starożytnym Izraelu było radosną ceremonią („Poprzez namaszczenie, królewski urząd promieniuje radością i pięknym zapachem” ⁶), a uroczystość była powtarzana przy okazji królewskiego wesela z towarzyszącą ucztą na Syjonie ⁷, to Nowy Testament pokazuje zupełnie inny obraz. Tak jak służba Pana Jezusa była całkowicie różna od tego, czego spodziewali się cieleśnie usposobieni notable I-wiecznego Izraela, takie samo było namaszczenie – dalekie od królewskiej fety, nawet najbliższym uczniom Pana wydające się być kresem wszystkiego. Jednak NT jest konsekwentny w swojej symbolice. Nawet w momencie triumfu Mesjasz przyodziany jest w szatę, symbolizującą Jego ofiarę:

Objawienia 19:13: I ubrany jest w szatę zanurzoną we krwi, i nazwano Go imieniem: Słowo Boga (Przekład Ekumeniczny)

Aloes w Biblii: Pan Jezus i grzeszna kobieta

Ze śmiercią Pana Jezusa jest związane jeszcze jedno namaszczenie. Co prawda nie wspomina o aloesie, ale wiemy, że użyty olejek jest niezwykle cenny (podobnie jak aloes w tamtych czasach). Podczas namaszczenia w Betanii (Mateusza 26:6-13) niewiasta zostaje strofowana przez uczniów, którzy uważali, że „można było drogo to sprzedać i rozdać ubogim” (Mateusza 26:9). Ale Pan Jezus wyłamuje się znowu utartym schematom, mówiąc:

Dobry uczynek spełniła względem Mnie (Mateusza 26:10)
Wylewając ten olejek na moje ciało, na mój pogrzeb to uczyniła. (Mateusza 26:12 / Biblia Tysiąclecia II)

Nie zawsze jednak drogocenny olejek może budzić pozytywne skojarzenia. W Księdze Przysłów kobieta w stroju nierządnicy, kusząca mężczyzn, jest opisana w Księdze Przysłów jako ta, która „skropiła swoje posłanie mirrą, aloesem i cynamonem” (Przysłów 7:17 / Biblia Lubelska; porównaj -> Rodzaju 39:7-8). Ale jak pamiętamy, Pan Jezus, przebywając w domu faryzeusza Szymona, nie odtrącił nierządnicy, która namaściła Jego stopy drogocennym olejkiem (Łukasza 7:37) – wykorzystał tę okazję, aby wyprowadzić lekcję dla zgromadzonych gości:

(47) Przebaczono jej wiele grzechów, gdyż bardzo umiłowała.
A komu mało przebaczono, mało miłuje. (Łukasza 7:47, UBG)
(50) Twoja wiara cię zbawiła.
Idź w pokoju. (Łukasza 7:50, UBG)

Piękna lekcja od naszego Nauczyciela – często nawet z rzeczy, które mogą wydawać się złe w oczach świata, można wyprowadzić dobro. Z kolei tak jak wonny olejek aloesu pochodzi ze środkowej części drzewa, przenośnie, z jego „serca”, tak kobieta dała wszystko, co miała do zaoferowania. To zostało poczytane jej za akt wiary, który spowodował, że Pan przebaczył jej grzechy.

Paradoksalnie w życiu Pana Jezusa spełniły się gorzkie słowa Kaznodziei:

Lepsze dobre imię niż najdroższe pachnidła; lepszy dzień śmierci aniżeli dzień narodzin (Kaznodziei 7:1; Biblia Warszawsko-Praska)

To jego śmierć była momentem triumfu, a scena z namaszczeniem drogocennym olejkiem, jakkolwiek obrazoburcza wydała się gościom, posłużyła mu, aby dać szansę na nowe życie grzesznej kobiecie.

Aloes w Biblii: Pan Jezus i możliwa symbolika

Jest jeszcze jeden fragment, który wiąże kobietę z cennym olejkiem. W Pieśni nad Pieśniami 4:13-14 czytamy:

(13) Twoja skóra to raj granatów z najwyborniejszymi owocami, krzewy hennowe wraz ze szpikanardami;
(14) szpikanard i szafran, tatarak i cynamon, a także wszelkie drzewa z wonną żywicą, mirra i aloes, jak również wszelkie najznakomitsze wonności (Przekład Nowego Świata)

Zwróćmy uwagę, że mirra i aloes występują obok siebie, proroczo wskazując na opisywane już przez nas sceny z Nowego Testamentu (przypomnijmy, że Pieśń nad Pieśniami bywa odczytywana jako figuratywny opis Chrystusa i Jego eklezji – Oblubienicy). Niektórzy komentatorzy doszukują się w tej symbolice dwóch przyjść Mesjasza  ⁸: z jednej strony namaszczenie ciała zmarłego, ale z drugiej strony namaszczenie przez Marię (Jana 12:7) na uczcie, co z kolei może przywodzić na myśl ucztę przy powrocie Pana Jezusa (o czym piszą prorocy i wspominał sam Pan).

Na marginesie: w Jana 12:3 kobieta sięga po maść szpikanardową, a właśnie szpikanardu używa autor Pieśni nad Pieśniami w tym samym wersecie, obok mirry i aloesu (jest też cynamon -> Przysłów 7:17).

Czytaj także: „Wyciąga ze swojego skarbca to, co nowe i stare”, czyli Pan Jezus i Pieśń nad Pieśniami

Aloes w Biblii: aloesy zasadzone przez Boga

Przyszłe Królestwo i jego chwała może również przywodzić na myśl opis z Księgi Liczb 24:6

⁽⁵⁾ Jakubie, jakże piękne są twoje namioty, mieszkania twoje, Izraelu
⁽⁶⁾ Jak szerokie doliny potoków, jak ogrody nad brzegiem strumieni lub jak aloes, który Jahwe sadził, i jak cedry nad wodami. (Liczb 24:5-6; Biblia Tysiąclecia II)

Widzimy więc, że drzewo cennego aloesu zasadził sam Bóg. Jeśli przypomnimy sobie opis sprawiedliwości króla (Psalm 45), a jednocześnie przywołamy obraz strumieni, przed oczami staje Psalm 1:

Błogosławiony człowiek (…) będzie jak drzewo zasadzone nad strumieniami wód, które wydaje swój owoc w swoim czasie (…) niegodziwi nie ostoją się na sądzie ani grzesznicy w zgromadzeniu sprawiedliwych. PAN bowiem zna drogę sprawiedliwych, ale droga niegodziwych zaginie (Psalm 1; UBG)

W zacytowanej wyroczni Balaama zwraca uwagę fakt, że aloesy nie rosną w ziemi Kanaan. Tak jak Izraelici byli przybyszami, tak samo będzie z Synami Królestwa, którzy często pochodzą z narodów i zostali wszczepieni w drogocenne drzewo Izraela (porównaj -> Rzymian 11), dlatego metafora o aloesach, które pojawiają się w Królestwie, jest niezwykle trafna. Komentatorzy Biblii Jerozolimskiej dodają jeszcze jeden symboliczny szczegół:

Obraz obfitej ilości wody i zasiewu nawiązuje do urodzajności Kanaanu oraz przymierzowej obietnicy potomstwa

Bujna roślinność kontrastuje z realiami. Balaam, przed wygłoszeniem tych słów, odwraca twarz ku pustyni (Liczb 24:1). Cóż za kontrast: doczesna pustynia i przyszły „eden”, w którym nie zabraknie wody życia.

W pracy „”Images of Zion. Biblical Antecedents for the New Jerusalem” ⁹ Lois K. Fuller Dow zwraca uwagę, że Pismo buduje obraz przyszłej chwały przy pomocy obrazu Boga jako zasadzającego swój lud. Przywołuje przy tym dwa inne fragmenty:

Wyznaczę też miejsce Mojemu ludowi, Izraelowi, i zasadzę go, by mieszkał na swoim miejscu.
Nie będzie się więcej lękał, a nieprawi nie będą go już uciskać (2 Samuela 7:10; Przekład Ekumeniczny)

oraz

To Ty ich tam sprowadziłeś i zasadziłeś niczym drzewo na górze Twojego dziedzictwa, na miejscu, gdzie Ty przebywasz, o Panie, w świątyni, uczynionej Twoimi rękami (Wyjścia 15:17; Biblia Warszawsko-Praska)

Autor swoją analizę warstwy językowej powyższych fragmentów podsumowuje słowami:

[wszystkie one] tworzą trójstronne połączenie wyrażające aktywność Boga w przygotowaniu miejsca i osadzeniu tam swojego ludu

Aloes w Biblii: jak aloesy zostały namiotami

Co ciekawe, w greckim przekładzie Tanach, czyli Septuagincie, aloesów nie znajdziemy. Są za to namioty – σκηναί (skenai). Jak zwraca uwagę George Wesley Buchanan w pracy „To the Hebrews” (The Anchor Bible; s. 133, 134) różnice między tekstem masoreckim a LXX wzięły się z „odczytania niektórych punktów samogłoskowych i spółgłosek w inny sposób”.

I to właśnie na tak brzmiący fragment Księgi Liczb powołuje się autor Listu do Hebrajczyków, piszący:

Natomiast Chrystus, arcykapłan dóbr obecnych, wszedł raz na zawsze do miejsca poświęconego Bogu przez lepszy, doskonalszy namiot, nie sporządzony ręką, to znaczy nie należący do świata doczesnych stworzeń (Hebrajczyków 9:11).

Oto Septuaginta i tekst masorecki (w nawiasach kwadratowych):

„Tak jak namioty [masor. aloesy], które Pan rozstawił [zasadził] i jak cedry obok wód. Człowiek [masor. wody] wyjdzie [wypłyną] z jego nasienia [wiader] i on [masor. nasienie] będzie rządzić [wśród] wielu narodów”

George Wesley Buchanan podsumowuje zmiany dokonane przez autora L. do Hebrajczyków:

Autor L. Hebrajczyków wziął „człowieka” z LXX Liczb 24:7 i zestawił go w kontraście z „Panem”, wspomnianym w LXX 24:6

I dalej wyjaśnia:

Świątynia, która była w Jerozolimie, i gdzie służbę pełnili synowie Aarona i Lewiego, została zbudowana przez człowieka. Stało to w kontraście do najwyższego kapłana z porządku Melchizedea, który służył w „namiocie, który ustanowił Pan”. Po upadku Jerozolimy Żydzi wierzyli, że świątynia, którą Bóg zapisał na swoich dłoniach, została zabrana jego ludowi, tak jak Raj został zabrany Adamowi z powodu grzechu. Świątynia została ukazana Adamowi, Abrahamowi i Mojżeszowi, zanim została zbudowana na ziemi. Bóg zachował zarówno świątynię, jak i Raj, aby zostały przywrócone później (2 Barucha 4:1-7), a więc świątynia, którą zniszczyli Rzymianie, nie była świątynią, którą Bóg stworzył. Była zbudowana przez ludzi bądź, aby użyć wyrażenia autora, sporządzona ręką (Hebrajczyków 9:11)

Aloes w Biblii: wielka i jedyna nadzieja

I to właśnie w tej świątyni, która nie jest zbudowana ręką ludzką, pełnić służbę będą kapłani, jak opisał to apostoł Piotr:

wy również jako żywe kamienie będziecie wbudowani, [jako] duchowa świątynia, jako święte kapłaństwo, aby składać duchowe ofiary, przyjemne Bogu przez Jezusa Chrystusa (1 Piotra 2:5; Biblia Poznańska)

Tak jak olejek aloesowy zabijał woń rozkładającego się ciała (ostatnie stadium śmiertelnego człowieka), tak nowe – nieśmiertelne ciało z nieba (2 Koryntian 5:2) nie będzie poddane obecnej marności śmiertelności. To wielka i jedyna nadzieja chrześcijaństwa dla tych, którzy wzorem grzesznej niewiasty zawrócą ze swych dotychczasowych ścieżek i podążą za Panem.